Geen sigaret in de mond, maar nicotinezakje onder de lip: snus en zyns worden gretig gebruikt door twintigers

Wie momenteel langs een populaire uitgaansgelegenheid loopt, heeft grote kans tussen de sigarettenpeuken op de stoep ook een paar ‘zyndoosjes’ te vinden: ronde blikjes, vaak wit, ontdaan van de stuk of vijftien nicotinezakjes die erin hebben gezeten. Anders dan sigarettenpakjes met verkankerde longen of stervende mensen erop, zien zynblikjes eruit als minimalistisch hippe snoepverpakkingen: aantrekkelijk gekleurde deksels met een cleane, moderne typografie.

‘Ja, er zit branding op’, zegt Patrick, een 28-jarige financieel adviseur die net als de andere zyn- en snusgebruikers in dit artikel liever niet met zijn echte naam in de krant wil. Patrick is vooral fan van het merk Fox – ‘die hebben heel mooie doosjes, wit met blauw, en dan een 3D-vos erop’. Merken met minder mooie doosjes zou hij niet snel uitkiezen – staat toch minder cool op het terras. ‘Het is een identiteitsding’, beaamt Jane, een 25-jarige student uit Rotterdam. ‘Iedereen zoekt zijn eigen zyn-esthetiek. Ik gebruik nu Kelly White. Die hebben een heel clean design.’

De 33-jarige café-eigenaar Tom gebruikt dan weer het merk Ace. ‘Die hebben blikjes met zo’n heel strakke vormgeving. Beetje Apple-achtig.’ Liever zou Tom een van zijn favoriete traditionele snusmerken gebruiken, zoals het meer dan honderd jaar oude Göteborgs Rapé – gouden doosjes met kobaltblauwe opdruk. Maar die krijgt hij sinds kort de grens niet meer over.

Wat vapes zijn voor veel tieners, zijn zyns en snus voor deze twintigers en dertigers: alternatieven voor de sigaret zonder de nadelen van roken, mét hip imago. Snus is ook wel bekend als pruimtabak: kleine zakjes gevuld met tabak die je onder je lip stopt, zodat je langzaam nicotine binnenkrijgt. Zyns zijn de tabaksvrije variant: witte nicotinezakjes, gevuld met een gomachtig middel, die net zo veel nicotine afgeven als snus, of nog veel meer. Waar de hoeveelheid nicotine die een sigaret mag bevatten bij wet beperkt is tot 1 milligram, kan een zyn tot wel 9 milligram bevatten. De verkoop van beide varianten werd begin dit jaar door de Nederlandse overheid verboden – tegelijk met vapes met smaakjes.

En hoewel snus en zyns ogenschijnlijk snel aan populariteit toenemen binnen bepaalde subculturen – veel horecamensen gebruiken het bijvoorbeeld tijdens het werk, professionele sporters worden geregeld gespot met een zakje onder hun lip – is het gebruik van zyns en snus in Nederland nog moeilijk te becijferen.

Proud Boys

Het Trimbos Instituut meet het gebruik pas sinds kort. Een blik op de beschikbare cijfers maakt wel duidelijk dat er sprake is van flinke groei. In 2022 gebruikte volgens het Trimbos Instituut 0,1 procent van de Nederlandse volwassenen weleens snus of zyns. Bij een meting in 2023 had 3,8 procent van de middelbare scholieren ooit snus of zyns gebruikt, onder mbo-studenten was dat 11,6 procent. Opvallend is dat nicotinezakjes een overwegend mannelijk product blijken: het gebruik onder jongens is twee keer zo hoog als onder meisjes.

Jane begrijpt wel waarom zyns populairder zijn onder jongens dan onder meisjes. ‘Het is een beetje een rechts machoding’, zegt ze. Veel van haar vriendinnen associëren haar zyns met types als de Proud Boys, extreemrechtse, neofascistische Trumpsupporters. En zo gek is dat niet, zegt ze. Onlangs zag Jane een video van ‘een of andere Trump-supporter’ voorbijkomen, die keihard ‘I need my zyns!’ riep.

Ze laat het zien: een jongen van een jaar of 20, op zijn hoofd een pet met Make America great again, vraagt aan conservatieve Republikein Charlie Kirk wat Donald Trump gaat doen ‘to keep them zyns in my mouth’. Trump belooft 0 procent belasting op de nicotinezakjes, antwoordt Kirk. ‘Hands off your zyns’. De groep adolescente jongens, allemaal petjes op en wifebeaters aan, begint met gebalde vuisten te scanderen: ‘Hands of my zyns, hands of my zyns!’

Conservatieve manosphere

Volgens het Amerikaans medisch tijdschrift Jama steeg de verkoop van zyns in de Verenigde Staten tussen 2019 en 2022 met 641 procent. Mede dankzij conservatieve influencers als Joe Rogan en Tucker Carlson – die laatste heeft sinds kort een eigen zynmerk – werd de zyn recent een vast accessoire binnen de conservatieve manosphere, de online gemeenschap die draait om (extreem) traditionele mannelijkheid.

En hoewel deze subcultuur zeer vocaal is over hun zyngebruik, lijkt snus in de afgelopen jaren in de Verenigde Staten ook door andere delen van de samenleving omarmd te zijn. Vaak mannelijke hoeken, weliswaar: volgens Zweedse producent Swedish Match wordt 70 procent van de blikjes in Amerika gekocht door mannen. De zakjes zijn populair onder frat boys en finance bro’s – er is zelfs een merk dat Excel heet en zich specifiek richt op Wall Street-mannen. Honkbalspelers worden geregeld gespot met zyn onder hun lip, Amerikaanse golfbanen liggen vol uitgespuugde nicotinezakjes. Memes over zyngebruik zijn online populair onder de verzamelnaam ‘zynternet’.

In 2022 nam de Amerikaanse tabaksproducent Philip Morris het in 1915 opgerichte Swedish Match over voor 16 miljard dollar. In het laatste jaarverslag meldde Philip Morris binnen Amerika in het eerste kwartaal van 2024 131,6 miljoen blikjes zyn te hebben verkocht – een stijging van 80 procent ten opzichte van een jaar eerder. De markt binnen Europa groeit ook hard: uit een rapport van februari blijkt dat Philip Morris in het vierde kwartaal van 2024 58 procent meer zyn naar Europa verscheepte dan hetzelfde kwartaal een jaar eerder – de traditionele snus bleef ondertussen even populair.

Volgens Patrick heeft zyn ‘een soort cool, mannelijk imago’, mede doordat veel bekende voetballers het gebruiken. Ajaxkeeper Jay Gorter is wel eens gefotografeerd met een snus in zijn mond, net als ex-Ajacied Hakim Ziyech. Jamie Vardy van Leicester City loopt af en toe naar een training met een zichtbaar zynblikje in zijn hand, van Bayern Münchens Leroy Sané circuleert een filmpje op TikTok waarop hij een snus uit zijn mond haalt en weggooit.

Scandinavische trend

Patrick speelt zelf op hoog niveau ijshockey, en merkt dat wanneer hij zijn zynblikje op tafel legt, hij op het terras makkelijker over zijn sportprestaties kan praten. ‘Mensen vragen ernaar, omdat ze het nog niet kennen. En dan kun je meteen een beetje cool gaan lopen doen, zo van: ik ben sporter, dus ik rook niet, ik gebruik zyn.’ Hij wil niet zeggen dat het een enorme meidenmagneet is, zo’n blikje, ‘maar het kan wel een leuk gesprek op gang brengen’.

Toen Jane twee jaar geleden met snus begon, was ze de enige in haar omgeving. ‘Inmiddels herkennen mensen in de stad het steeds vaker, zeker nu het zo’n trend is in Amerika.’ Ze heeft meer aanspraak als mensen haar een zakje zien nemen – andere twintigers zijn er nieuwsgierig naar, willen weten hoe ze eraan komt. Jane leerde zyns zelf kennen tijdens een vakantie in Denemarken. In Scandinavische landen zijn snus en zyns al jaren heel normaal.

Sindsdien bestelt ze om de zoveel tijd een nieuwe lading uit Scandinavië. Maar haar persoonlijke import is sinds 1 januari steeds moeilijker, want pakjes met snus of zyns erin worden geregeld onderschept bij de douane. Jane speurt momenteel geregeld internetfora af op zoek naar tips over webshops die bestellingen wel over de grens krijgen. Ze deelt de verzendkosten met een vriendin die ook zyns gebruikt.

Sportteams hebben snusdealers

Patrick vertelt dat er binnen alle ijshockeyteams om hem heen één ‘snusdealer’ is, één persoon die voor het hele team bestelt, om zo de verzendkosten vanuit Scandinavië laag te houden. ‘Die bestelt dan altijd twee soorten, zwaarder en lichter, zodat je kan kiezen welke je wilt.’ Café-eigenaar Tom (33) ervaart de laatste tijd steeds meer moeite met het online kopen van wat hij noemt ‘échte snus’, de traditionele variant met tabak. Hij heeft liever die dan de modernere zyns, want die zijn ‘veel chemischer’, vindt Tom, en bovendien ‘veel sterker’. In een zyn zit doorgaans zo’n drie tot vier keer de hoeveelheid nicotine die normaal in een sigaret zit. ‘Bij traditionele snus is dat maar tot twee keer zo veel.’

Daarnaast vindt Tom tabakssnus leuk omdat het ‘een soort folklore’ is. ‘Zweedse vissers gebruikten dat vroeger al op zee.’ Maar omdat de douane die folkloristische pakjes vaak wist te onderscheppen, levert eigenlijk geen enkele leverancier nog aan Nederland. ‘Zodra je Nederland aanklikt als plaats van bestelling, krijg je in het aanbod alleen nog die hippe zyns te zien.’

Andere manier om momenteel aan snus te komen, is via de levendige ondergrondse import die drijft op Scandinavische expats en mensen die vaak naar Zweden of Denemarken op vakantie gaan. Jelte (23) uit Amsterdam heeft veel Zweedse bekenden, zijn huisgenoot is bijvoorbeeld Zweeds, waardoor hij altijd wel via via aan zyns kan komen. ‘Eens in de zoveel tijd neemt een van mijn Zweedse vrienden een lading mee na het bezoeken van familie’, vertelt hij. ‘En die verkoopt het dan door aan iedereen die wil.’ Zijn huisgenoot krijgt geregeld zyns opgestuurd vanuit Zweden. ‘Komt altijd gewoon aan met de post.’

Vervanger voor roken

Het overgrote deel van de volwassen zyn- en snusgebruikers lijkt de nicotinezakjes in te zetten als vervanger voor roken: Jane, Jelte en Tom wilden alle drie afkicken van sigaretten en gebruiken daarom nu vier tot acht nicotinezakjes per dag. Patrick heeft überhaupt nooit gerookt vanwege zijn sportieve ambities, en komt via zyns alsnog aan een portie nicotine tijdens het uitgaan. Opvallend is dat niet-rokers als hij een ander effect ervaren dan ex-rokers. Waar Jane, Jelte en Tom een ‘subtiel’ nicotine-effect beschrijven – minder heftig dan een sigaret, omdat het langzamer inwerkt – omschrijft Patrick het effect van een zyn als ‘een korte high, een beetje space’. Zou ook kunnen komen door de sterkte van de zyns die hij gebruikt, natuurlijk.

Een woordvoerder van het ministerie van Volksgezondheid erkent dat zyns weliswaar ‘een gezonder alternatief zijn’ voor sigaretten, maar benadrukt ondertussen dat de nicotinezakjes ‘weer heel andere problemen veroorzaken’. Zyns zijn een aantrekkelijk product voor jongeren die officieel nog niet mogen roken – maar de extreem hoge dosering nicotine maakt ze vervolgens veel sneller verslaafd dan gewone sigaretten.

Tanduitval en hoge bloeddruk

Terwijl twintigers en dertigers hoofdzakelijk bezig zijn met het perfectioneren van hun zyn-esthetiek en hun persoonlijke snusimport, maken het Trimbos Instituut en ministerie van Volksgezondheid zich vooral zorgen om de nog onvolledig onderzochte gezondheidsrisico’s van nicotinezakjes. Volgens het Trimbos kunnen zyns en snus onder meer leiden tot tanduitval, verstoring van het bacterieel evenwicht in de mond, verhoogde hartslag en bloeddruk en een grotere kans op tandvlees- en kaakontstekingen. De zware metalen die vaak aanwezig zijn in zyns en snus zouden effect kunnen hebben op de hersenen.

Een woordvoerder van het Trimbos Instituut waarschuwt dat de nicotinezakjes net als vapes de drempel richting roken verlagen: uit de metingen over 2023 bleek dat 66,4 procent van de middelbare scholieren die de laatste maand snus gebruikten, de laatste maand ook sigaretten hadden gerookt.

Patrick en zijn teamgenoten zijn ondertussen alweer bezig met een volgend semi-legaal product: kratom, een opiatendrank die Patrick omschrijft als ‘een soort blowen maar dan in theevorm’. Na een wedstrijd kan je vaak slecht slapen van de adrenaline, vertelt Patrick, ‘en dan werkt zo’n glas kratom heel ontspannend’. Ander pluspunt: het staat niet op de dopinglijst, net als zyns trouwens. En je kunt het gewoon kopen in smartshops.

Luister hieronder naar onze podcast Culturele bagage. Kijk voor al onze podcasts op volkskrant.nl/podcasts.