De Eerste Kamer is vertwijfeld: hoe om te gaan met de ruige stijl van het kabinet?

Senatoren van het CDA zijn doorgaans niet zo van de krachttermen. Maar de afgelopen weken vlogen ze door de Eerste Kamer tijdens de behandeling van de begrotingen van het kabinet-Schoof.

Dinsdag is de een-na-laatste begroting aan de beurt voor stemming in de Eerste Kamer. De belangrijkste hobbels in de begrotingscyclus zijn genomen; de uitgaven voor 2025 zijn met grote vertraging vastgesteld. Debatten verliepen uiterst moeizaam, vooral met de ministers van de PVV. Oppositiepartijen staan voor grote dilemma’s.

‘Gekkenwerk’ en ‘volksverlakkerij’ noemde CDA-senator Madeleine van Toorenburg de meerjarenbegroting van asielminister Marjolein Faber, onlangs in een debat. Voor het komende jaar is de schade volgens het CDA nog te overzien maar wat er vanaf 2026 in de boeken staat doet “de schrik om het hart slaan”.

Ook de begroting voor ontwikkelingssamenwerking heeft de CDA-senatoren ‘koude rillingen’ bezorgd. Eigenbelang wordt het officiële uitgangspunt van het kabinet bij het besteden van Nederlands hulpgeld. ‘Verwerpelijk egoïsme’ vindt de CDA-fractie het. Er zijn bittere verwijten dat het kabinet keihard artikel 90 van de Grondwet schendt, waarin is vastgelegd dat de regering de universele mensenrechten bevordert.

‘Instemmen met buikpijn’

Toch gaat de fractie, ondanks die harde kritiek, uiteindelijk wel akkoord. Met tegenzin. “Het is instemmen met buikpijn”, zegt fractievoorzitter Theo Bovens. Deze begrotingen van 2025 kan de fractie nog net dragen. Die voor 2026 worden een ander verhaal, omdat daarin pas echt de klappen gaan vallen.

CDA en SGP hebben afgelopen weken een doorslaggevende rol gespeeld in een belangrijke operatie voor premier Schoof. Hij kan opgelucht ademhalen. Dankzij de steun vanuit de oppositie in de Eerste Kamer lijken alle begrotingen van het kabinet de eindstreep te gaan halen.

Spannend is het wel geweest. Voor het eerst sinds 1907 dreigde het scenario dat begrotingen in het geheel zouden worden weggestemd in de senaat. Maar de asielbegroting heeft het gehaald, net als de onderwijsbegroting die vorige week is aangenomen, met historische bezuinigingen op het hoger onderwijs.

Voor het kabinet-Schoof staat er meer op het spel dan alleen of die begrotingen het halen. De premier heeft kunnen zien of het kabinet steunpilaren heeft in de Eerste Kamer, bij de oppositie.

CDA en SGP dienen zich het duidelijkst aan voor die rol. Bij de stemmingen over de begrotingen maakten de zetels van het CDA (zes) en die van de SGP (twee) vaak precies het verschil. Steun van de oppositie is onmisbaar omdat het kabinet zelf zwak staat in de Eerste Kamer. De PVV hoort er tot de kleinere fracties en NSC is helemaal niet vertegenwoordigd. Elke keer moet een minister op zoek naar acht zetels bij de oppositie, om wetten aangenomen te krijgen.

Zonder steun van CDA en SGP bijvoorbeeld had de begroting van asiel voor 2025 het niet gehaald. Dan had minister Faber een groot probleem gehad. De SGP steunde uiteindelijk alle begrotingen. Het CDA bijna alle, op de begroting van landbouw na, die de fractie onuitvoerbaar vindt.

Is het CDA de onmisbare steunpilaar aan het worden voor het kabinet? Het wordt bij de senaatsfractie direct ontkend. “Dat zijn wij niet. Wij zijn de constructieve oppositie. Dat is iets anders”, zegt CDA-fractievoorzitter Bovens. “De Eerste Kamer zit er niet om kabinetten naar huis te sturen of politiek te bedrijven. Onze taak is om kritisch te zijn op uitvoerbaarheid en rechtmatigheid.”

Tijdens de debatten over de begrotingen bleek tegelijkertijd dat het kabinet wel degelijk een groot probleem heeft in de Eerste Kamer. De ruige stijl van met name PVV-ministers jaagt zoveel senatoren in de gordijnen dat de begrotingen het misschien nog net hebben gehaald, maar dat is dan ook alles. De emmer in de senaat heeft nog maar een druppel nodig om over te lopen.

Premier Schoof waarschuwde Faber onlangs al in het openbaar dat ze “het vertrouwen met de oppositie moet herstellen” en moet zorgen voor een betere verstandhouding met de senaat. Faber ging er bij de begrotingen in de Eerste Kamer al hard in. Senatoren klagen dat er nauwelijks met haar te debatteren valt omdat ze vragen niet serieus neemt en zich bot opstelt.

Chaos in de asielketen

“De minister lijkt uit op chaos in de asielketen, ter afschrikking. Zeer verontrustend”, zegt Tineke Huizinga, fractievoorzitter van de ChristenUnie. Haar partij stemde in de Eerste Kamer tegen de asielbegroting van Faber en ook tegen de begroting voor ontwikkelingssamenwerking van PVV-minister Klever. “Het kabinet sorteert in de begroting voor 2025 al voor op zoveel desastreus beleid in de jaren daarna, wij vinden dat je dat moet meewegen.” Alleen de onderwijsbegroting kreeg steun, inclusief de bezuinigingen.

De ChristenUnie trok eerder nog samen op met CDA en SGP richting kabinet. Ze sloten in het najaar nog akkoorden over btw en onderwijs en onderhandelden in de Tweede Kamer met de coalitie. Maar dat blok van de ‘C3’ begint uiteen te vallen. De ChristenUnie neemt meer afstand van het kabinet.

Het kabinet wordt voor steun in de Eerste Kamer daardoor nog afhankelijker van het CDA. Maar ook die partij heeft al gewaarschuwd: volgende wetten, zoals over asiel of het intrekken van de spreidingswet, komen er niet zomaar doorheen.

Lees ook:

Groen licht voor 1,2 miljard bezuiniging op hoger onderwijs

Minister Eppo Bruins (Onderwijs, NSC) trekt aan het langste eind. Zijn onderwijsbegroting, met zware bezuinigingen, krijgt groen licht. Al houdt de Eerste Kamer twijfels over de rechtmatigheid.

Judith Uitermark, belofte van NSC, oogst vooralsnog vooral kritiek

Profiel: minister Judith Uitermark geldt als de grote belofte van Nieuw Sociaal Contract. De voormalige rechter geldt in eigen partij als de ‘hoeder van de Grondwet’, zoals NSC vindt? In de Tweede Kamer klinkt vooral kritiek.