Nobelprijswinnaar Mario Vargas Llosa (1936-2025) was een van de belangrijkste schrijvers en denkers van Latijns-Amerika

Hij wilde als schrijver in het harnas sterven. Mario Vargas Llosa, die in 2010 de Nobelprijs voor de Literatuur won en aan wie maar liefst 43 eredoctoraten werden toegekend door toonaangevende universiteiten over de hele wereld, zei enkele jaren geleden in een interview met de Volkskrant nog: “Het ideaal zou voor mij zijn als de dood als een verrassing komt en je nog intens aan het leven bent. En ik leef het meest intens als ik schrijf.”

Zondag, op 89-jarige leeftijd, overleed de man die gold als een van de belangrijkste schrijvers en denkers van Latijns-Amerika en van de Spaanstalige literatuur. Hij schreef meer dan vijftig boeken – in januari verscheen Ik draag mijn stilte op aan jou, een hommage aan de Peruaanse muziekgeschiedenis waarbij hij wel aankondigde dat dit zijn laatste roman zou zijn.

Maatschappelijk geëngageerd

Vargas Llosa maakte, samen met schrijvers als Gabriel García Márquez, Carlos Fuentes en Julio Cortázar, deel uit van de Spaans-Amerikaanse boom, een literaire beweging uit de twintigste eeuw die de Latijns-Amerikaanse literatuur wereldwijd op de kaart zette. ‘Zijn omvangrijke oeuvre heeft een blijvende impact gehad op de wereldliteratuur,’ aldus zijn Nederlandse uitgeverij Meulenhoff in een verklaring.

In zijn maatschappelijk geëngageerde romans stelde Vargas Llosa geregeld onderbelichte episodes of gebeurtenissen en politieke ontwikkelingen uit de Latijns-Amerikaanse geschiedenis aan de orde. Hij publiceerde niet alleen alom geprezen romans zoals Het groene huis (1965), Gesprek in de kathedraal (1969), De oorlog van het einde van de wereld (1981) en Het feest van de bok (1996), maar schreef ook journalistieke verhalen, essays, toneelstukken en non-fictie.

Gooi naar presidentschap

Naast zijn literaire werk speelde Vargas Llosa een actieve rol in de politiek. Hij mengde hij zich in het maatschappelijk debat via stukken in internationale kranten, waaronder de Spaanse krant El País. In 1990 deed hij een gooi naar het presidentschap van Peru, maar werd verslagen door Alberto Fujimori, die tot 2000 als dictator het land leidde. Hij schreef er het autobiografische De vis in het water (1993) over.

Zijn boeken gingen vaak over de complexe omgang met macht. De Zweedse academie die Vargas Llosa de Nobelprijs toekende – hij was toen al 74 jaar – prees hem ook om ‘de manier waarop hij machtsstructuren in kaart brengt en zijn scherpzinnige beelden van het verzet, de opstandigheid en de nederlaag van het individu’.

Aanklacht tegen autoritair systeem

Vargas Llosa werd in 1936 geboren in de Peruaanse stad Arequipa. Hij begon zijn carrière als nachtverslaggever voor La Crónica, een dagblad in Lima, waar hij verslag deed van een onderwereld vol criminaliteit en prostitutie. In 1963 brak hij door met De stad en de honden, een aanklacht tegen het autoritaire systeem op een militaire academie in Lima waar hijzelf op had gezeten en die in het boek model stond voor de hele Peruaanse maatschappij. Vargas Llosa verkoos een opleiding in de literatuur en rechten aan de Nationale Universiteit van San Marcos in Lima.

In 1960 vestigde hij zich in Parijs, een belangrijke ontmoetingsplek voor Latijns-Amerikaanse intellectuelen en schrijvers in ballingschap. Dertien jaar later keerde hij terug naar zijn Peru omdat hij vond dat hij het contact met de realiteit en de taal van zijn land was verloren, iets wat in zijn optiek dodelijk kan zijn voor een schrijver. Hij nam hij steeds meer afstand van zijn linkse politieke engagement om zijn eigen weg te gaan als een conservatieve, vaak spraakmakende politiek denker.

‘Zijn overlijden zal zijn familieleden, vrienden en lezers wereldwijd veel verdriet doen, maar we hopen dat zij, net als wij, troost zullen vinden in het feit dat hij een lang, avontuurlijk en vruchtbaar leven heeft gehad en een oeuvre achterlaat dat hem zal overleven,’ schijven zijn kinderen in de brief waarmee ze zijn dood bekendmaakten.

Luister ook naar de Parool Podcast, dé podcast over Amsterdam waarin Raounak Khaddari en Tim Wagemakers je iedere week bijpraten over alles wat er in de stad gebeurt.