Hoe Trump in korte tijd veel schade aanrichtte op universiteiten. ‘We zagen de academische vrijheid als iets vanzelfsprekends’

“Ik denk dat maar heel weinig mensen voorbereid waren.” Elizabeth Cohen is politicoloog aan Boston University. Deze ochtend wikt en weegt ze haar woorden, in een gesprek via videoverbinding, over de aanval op de academische vrijheid in de Verenigde Staten.

De Amerikaanse president Donald Trump stampt met lompe maatregelen door de Amerikaanse universiteiten. Hij deelt rake stoten uit met miljardenbezuinigingen, en heeft geen enkel probleem met inhoudelijke bemoeienis. Zijn regering verspreidt zelfs lijsten met verboden woorden: van klimaatverandering tot diversiteit en activisme.

Al deze dingen schenen al door in Project 2025, zegt Cohen. Dit rapport van een conservatieve denktank wordt gezien als een soort draaiboek voor de tweede termijn van Trump. “Project 2025 maakt duidelijk: Trump is uit op het permanent en grondig beschadigen van alle instellingen voor hoger onderwijs in de Verenigde Staten. Maar ik denk niet dat iemand had verwacht hoe snel dit zou gaan.”

‘Het is nog erger dan jullie denken’

Voor Cohen is het haar vak, als hoogleraar politieke wetenschappen gespecialiseerd in burgerschap en democratie. Maar ook zij kan het tempo niet bijhouden. Ze is net terug van een werkreis naar Europa, waar ze Zweden en het Verenigd Koninkrijk bezocht. Daar was het gesprek van de dag steeds: wat is er toch allemaal aan de hand? Wat speelt er aan jouw universiteit?’

“Het is nog erger dan jullie denken”, vertelde ze haar Europese collega’s. Voor de buitenwereld lijkt het vaak of alle Amerikaanse universiteiten bulken van het geld, zegt Cohen. Iedereen heeft prestigieuze toppers voor ogen, zoals Princeton, Harvard, Stanford, Yale. En die drijven inderdaad op enorme schenkingen, zegt zij. “Maar zij vertegenwoordigen niet het hoger onderwijs in de Verenigde Staten.”

In werkelijkheid zijn er duizenden instellingen die sappelen en het overheidsgeld hard nodig hebben. Ze worden hard geraakt door de bezuinigingen op de grootste financiers van wetenschap zoals de National Science Foundation en de Amerikaanse financier voor gezondheidsonderzoek NIH.

“Trumps regering doet het klinken alsof deze fondsen en universiteiten overhead slurpen, maar universiteiten zijn complexe organisaties om te financieren. Er zijn labs nodig, en allerlei voorzieningen om onderzoek uit te voeren. Ik denk dat Trumps regering goed begrijpt dat als je federale fondsen voor onderzoek stopzet, universiteiten snel bezwijken.”

‘We zijn niet een heel georganiseerde groep mensen’

Daarnaast is het een groot probleem dat iedereen de academische vrijheid tot voor kort als iets vanzelfsprekend beschouwde, zegt Cohen. “Je ziet nu dat faculteiten verzet proberen te organiseren, maar we zijn historisch gezien niet een erg georganiseerde groep mensen.” Van de universiteitsbesturen heeft Cohen nog niet veel gehoord. “Ik weet dat veel mensen op universiteiten meer van de besturen willen horen.”

Het leiderschap van Amerikaanse universiteiten bestaat ​​uit heel verschillende mensen, legt Cohen uit. Sommigen hebben carrière gemaakt in de wetenschap, anderen zijn welvarende donateurs. “Het is niet altijd duidelijk waar zij precies staan. Ze hebben verschillende missies, er is geen sprake van een verenigde stem. Ze verstaan verschillende dingen onder de term academische vrijheid.”

Dat gebrek aan verenigd verzet aan universiteiten maakt het volgens Cohen mogelijk voor Trump om snel te handelen. Toch ziet ze wel verschillende vormen van verzet opbloeien, bijvoorbeeld vanuit de vakbond van hoogleraren en andere beroepsverenigingen. “Er wordt op verschillende niveaus overlegd hoe maatregelen kunnen worden tegengewerkt of teruggedrongen.”

Ook zijn er demonstraties, en er worden fondsen geworven voor studenten en wetenschappers die zijn opgepakt. Zoals vorige week nog de Turkse promovenda Rumeysa Öztürk van Tufts University. De reden voor haar arrestatie is in nevelen gehuld, mogelijk speelt haar betrokkenheid bij pro-Palestijnse demonstraties een rol. De consternatie over haar arrestatie is groot aan Boston University, zegt Cohen, alleen al omdat Tufts om de hoek ligt.

‘Studenten weerhoud je niet van verzet tegen autoriteiten’

Ook staat Cohens universiteit op een lijst van vijftig universiteiten die onder het vergrootglas van Trumps regering liggen. Deze universiteiten zijn aangemerkt als risicofactoren in Trumps hetze tegen diversiteit. Niemand weet nog precies wat dit inhoudt en wat dit gaat betekenen, zegt Cohen. “De onzekerheid daarover is groot.”

Zelf voelt ze zich op dit moment nog vrij om haar werk uit te voeren zoals ze dat wil, maar ze kijkt met argusogen naar het voorbeeld van Columbia University, waar bijvoorbeeld het programma voor Midden-Oostenstudies onder inhoudelijke supervisie is gesteld. “En als dat aan één universiteit gebeurt, kan het ons allemaal overkomen, ik maak me daar geen illusies over.”

Cohen vertelt al deze dingen met een zwaar gemoed. Maar ze heeft ook hoop. Bijvoorbeeld als ze naar haar studenten kijkt. “Ik denk niet dat je tieners er ooit van zult weerhouden om zich te verzetten tegen autoriteit.” Daarnaast hoopt ze op de groeiende beweging van burgerverzet, dat ze breed ziet ontstaan. “Ik hoop dat dat samenvloeit in een echt effectieve massabeweging.”

Kwestie van lange adem

Dat gaat een kwestie van de lange adem worden, weet de Amerikaanse politicologe. Want er moet veel werk verzet worden, zegt ze. Niet alleen universiteiten zijn niet goed opgewassen tegen Trumps decreten, dat geldt net zo goed voor andere instituten die een belangrijke rol spelen in de Amerikaanse democratie, zoals de rechtspraak.

Om het gesprek daarover op gang te houden is het redden van de academische vrijheid van levensbelang, zegt Cohen. “In het handboek van alle autoritaire leiders staat: neem zo snel mogelijk controle over het onderwijs, docenten, intellectuelen en kunstenaars om zo de vrije uitwisseling van ideeën beperken. En dat is waar we tegen vechten.”

Lees ook:

Trump zaagt aan de stoelpoten van de wetenschap. Ook Nederlandse onderzoekers hebben daar last van

Het vijandige klimaat rondom wetenschap in de VS heeft invloed op Nederlandse onderzoekers. Dagelijks krijgt de KNAW meldingen van wetenschappers die erdoor geraakt worden.