Val Kilmer verwierf faam als intense, getalenteerde acteur, die moeilijk was om mee te werken

Als je alle popster-vertolkingen in Hollywood rangschikt, dan staan die van Val Kilmer wellicht bovenaan. De acteur, die dinsdag 1 april op 65-jarige leeftijd overleed aan de gevolgen van een longontsteking, verdrong de beeltenis van Jim Morrison zo ongeveer in Oliver Stone’s psychedelische band-drama The Doors (1991).

Toen de bandleden Kilmers stem hoorden in de studio, konden ze die nauwelijks onderscheiden van de opnamen van hun jong overleden zanger. Ook zijn hele verschijning ademde perfectie: de wiegende, waanzinnige podiumact, de openhangende mond, die zwoele, zowel aan- als afwezige blik.

Kilmer, een fanatiek beoefenaar van methodacting, een acteertechniek waarbij acteurs zich diep inleven in de rol, droeg ter voorbereiding maandenlang een leren broek en liet zich gedurende de draaiperiode enkel aanspreken als ‘Jim’.

‘Beste Batman ooit’

Nadien gold de Amerikaanse acteur in de eerste helft van de jaren negentig kortstondig als A-ster. Toen het later allesoverheersende superheldengenre alvast een opmarsje maakte, lonkte Batman: Kilmer droeg het vleersmuispak in Batman Forever (1995), maar verafschuwde de uitdossing, die zijn spel belemmerde. Het bleef bij dat ene optreden.

Regisseur Joel Schumacher, die de reeks destijds onder zijn hoede had, noemde Kilmer ‘de beste Batman ooit’, maar omschreef het gedrag van de ster op de set als ‘psychotisch’ en ‘kinderachtig’.

Die opmerkingen kwamen niet uit de lucht vallen: behalve als een intense en getalenteerde acteur, stond Kilmer ook bekend als een moeilijke man. Iemand voor wie crewleden op de set werden gewaarschuwd: nooit recht in de ogen kijken. En die de regisseur het leven onmogelijk kon maken, zoals John Frankenheimer ervoer bij het horror-echec The Island of Dr Moreau. ‘Ik wil nooit meer met Val Kilmer werken’, zei hij.

Terugblikkend op zijn carrière in het curieuze egodocument Val (2021), waarvoor filmmakers Leo Scott en Ting Poo van de beschikking kregen over een schat aan videomateriaal dat Kilmer zelf door de jaren had vastgelegd, gaf de acteur zijn zonderlinge nukken – enigszins – toe: ‘Ik heb me beroerd gedragen, ik heb me moedig gedragen. Ik zie mijzelf als een gevoelig en intelligent mens, met de ziel van een clown.’

Comic Con

De documentaire toonde ook een andere kant: hoe Kilmer, die in 2015 keelkanker kreeg en praktisch zijn stem verloor, nu zijn dag vult met het zetten van handtekeningen op filmposters tijdens een Comic Con-fanevenement; eigenlijk een inkomstenbron voor veel lager ingeschaalde acteurs.

Weinigen twijfelden eraan dat de in 1959 in Los Angeles geboren Val Edward Kilmer het zou maken als acteur. De kleinzoon van een goudzoeker uit New Mexico, met Cherokee-voorouders, was op 17-jarige leeftijd de jongste pupil ooit aan de prestigieuze acteeropleiding van het New Yorkse Juilliard.

Datzelfde jaar overleed zijn jongere broertje, die op 15-jarige leeftijd in bad verdronk tijdens een epileptische aanval. Kilmer liet een vroege uitnodiging voor een rol in Francis Ford Coppola’s melodrama en sterren-van-de-toekomst-ensemble (onder anderen Tom Cruise) The Outsiders (1983) schieten vanwege toneelverplichtingen. Maar nadat Kilmer op Broadway het podium had gedeeld met Sean Penn en Kevin Bacon in The Slab Boys, hing Hollywood weer aan de telefoon.

Ideaal gecast

De acteur maakte zijn filmdebuut als rockster en tieneridool in de spionnenpastiche Top Secret! (1984), van het fameuze Airplane!-komedieteam Zucker, Abrahams en Zucker.

De acteur, die zo’n honderd filmrollen speelde, droeg zelden de hele productie op zijn schouders. Hij was op zijn allerbest in een bijrol of binnen een ensemble. Hoeveel zinnen dialoog heeft hij nou eigenlijk als Iceman in Top Gun?

Toch zal Kilmer, die eerst niks voelde voor de rol, bovenal de filmgeschiedenis ingaan als de rivaal van de held in de jachtvlieger-klassieker uit 1986: die grote gestalte met brede kaaklijn, volle lippen en spottende oogopslag, ideaal gecast tegenover Tom Cruise’s hanige onderdeurtje Maverick.

Nadien werkten regisseur Tony Scott en Kilmer ook nog even samen voor de door Quentin Tarantino gepende misdaad-komedie True Romance (1993), waarin de acteur een sublieme cameo heeft als Elvis-verschijning. Ook in Michael Manns misdaadklassieker Heat (1995) speelde hij een sterke en gelaagde bijrol, als de eerste luitenant van Robert De Niro’s gangsterkliek.

Sjaaltje

Na heel wat magere jaren werd Kilmers carrière-cirkel in 2022 rond met Top Gun: Maverick, waarin hij met knap ingetogen emotie nog één fraaie scène speelde, tegenover Cruise. Met een sjaaltje om de hals, vanwege zijn tracheotomie.

‘Een briljant acteur en een trouwe vriend’, reageerde Cruise woensdag op het overlijden. Ook Francis Ford Coppola, die Kilmer later wel wist te strikken voor zijn horror-mysterie Twixt (2011), prees de acteur als een ‘geweldig iemand om mee te mogen werken’.

Kilmer was enige tijd gehuwd met de Engelse actrice Joanne Whalley, die hij ontmoette op de set van Willow (1988), het vrolijke fantasy-avontuur van Ron Howard waarin de acteur optrad als snoevende zwaardvechter. Hij laat twee kinderen na.