Duizenden Russen leven in hun eigen bubbel in Belgrado, waar één ongeschreven regel geldt: ‘Oekraïne’ is taboe

‘Ben ik te verstaan? Njet?’, vraagt een twintiger met hippe muts, terwijl hij op een microfoon tikt. Vanavond is de voertaal in de kelderbar in het centrum van Belgrado niet Servisch maar Russisch. Een stuk of dertig van de duizenden Russen die zich sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne in Servië vestigden, hebben zich hier verzameld voor een kvartirnik.

De kvartirnik is een Russisch fenomeen uit de Sovjet-tijd, legt organisator Alina (27) uit. Het zijn ‘huiskamerconcerten’, waartoe men zijn toevlucht nam vanwege de sterke censuur. Deze open-podiumavond is weliswaar een openbare bijeenkomst in het relatief vrije Servië, maar er zijn ook overeenkomsten.

Gelijkgestemde Russen zoeken elkaar op, wiegend op de klanken van hun moedertaal. Nostalgie en een verlangen naar betere tijden hangen in de lucht. Velen van hen, zoals Alina en haar man Artyom, verhuisden kort na de Russische inval in Oekraïne in 2022 vanuit Moskou naar Belgrado.

Ze zijn anti-oorlog, laten de twintigers doorschemeren. Niet zomaar verruilden ze Moskou voor Belgrado zodra de oorlog uitbrak, zegt Alina. Een tweede grote groep landgenoten kwam een half jaar later: toen grootschalige mobilisatie dreigde, in de zomer van 2022.

Vriendelijk immigratiebeleid

Tussen februari 2022 en medio 2023 registreerden dertigduizend Russen zich in het land, blijkt uit cijfers van het Servische ministerie van Binnenlandse Zaken. Voor die tijd woonden er rond de drieduizend Russen in Servië. De vertienvoudiging van de gemeenschap laat zich in Belgrado voelen. Russische winkels, restaurants en culturele activiteiten schoten de afgelopen jaren uit de grond.

Belgrado biedt onderdak aan een van de grootste Russische gemeenschappen van Europa. De keuze voor Servië is meestal vooral van praktische aard: anders dan in de EU hebben Russen voor Servië geen toeristenvisum nodig. En ook na drie maanden is het makkelijk voor hen om een permanente verblijfsvergunning te krijgen.

Dat vriendelijke immigratiebeleid hebben de Russen te danken aan de goede band tussen het Rusland van Vladimir Poetin en het Servië van Aleksandar Vucic, tegen wiens corrupte bestuur de Serviërs zelf de laatste maanden massaal protesteren. Toch heeft Servië voor de geëmigreerde Russen nog altijd grote aantrekkingskracht: als bolwerk van vrijheid vergeleken met hun eigen land én als relatief Russisch-vriendelijk vergeleken met andere Europese landen.

Want sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne doet Servië niet mee aan de sancties tegen Rusland. Het leidde tot onvrede van de Europese Unie, waarvoor Servië al jaren als kandidaat-lid in de wachtkamer zit. Het is een van de redenen waarom het de EU niet lukt de Servische publieke opinie aan haar kant te krijgen.

Weerstand tegen sancties

Maar ook om andere redenen zijn de banden tussen Servië en Rusland diep. Zo is het land is nog altijd zeer afhankelijk van Russisch gas, en hebben de Serviërs vrijwel unaniem een hekel aan de Navo, die het land in 1999 zwaar bombardeerde vanwege de oorlog in Kosovo. Bovendien heeft Poetin zich vaak uitgesproken vóór de Servische aanspraak op Kosovo, waarmee hij het nationalistische deel van Servië voor zich innam.

Over het gehele politieke spectrum leeft er in Servië brede principiële weerstand tegen sancties, omdat de bevolking een levendige herinnering bewaart aan de economische misère die ze zelf beleefde door westerse sancties in de jaren negentig.

Tot slot delen de landen een religieuze band: ze zijn beide oosters-orthodox. De twee religies zijn niet identiek, maar er zijn veel parallellen, zo blijkt ook uit een honderden meters lange rij voor de Russische kerk in Belgrado. Er zijn geleende iconen uit Moskou en gelovigen staan zonder morren uren in de rij om die te bewonderen.

‘Oekraïne’ is taboe

Eén woord valt in Belgrado opvallend weinig: Oekraïne. Die ongeschreven regel geldt ook een paar honderd meter verderop, in het Russische restaurant Patriki, waar naast de borsjt ook ‘chicken Kiev’ op het menu staat. Eigenaar Sergei Shchenkov (28) haalt zijn schouders op. Ja, zijn overwegend Russische klanten bestellen het graag, knikt hij, en hij verandert snel van onderwerp.

Hij kwam niet vanwege de oorlog naar Servië, zegt Shchenkov in zijn modern ingerichte zaak, maar omdat hij hier een restaurant kon openen. In Moskou zou dat te duur zijn. Dus vertrok hij – puur toeval – kort voor de grote mobilisatiegolf in augustus 2022 van Moskou naar Belgrado.

Psycholoog Mishell Dia (29) verliet Moskou rond dezelfde tijd, wel vanwege de oorlog. Ze wilde haar destijds 5-jarige dochter niet laten opgroeien in een land vol geweld en getraumatiseerde veteranen, zegt de half-Senegalese, half-Russische beslist. Nu werkt ze in Belgrado als psycholoog en dansleraar. Ze doceert twerking aan Russische en Servische dansliefhebbers. Haar therapieklanten zijn, vanwege de taal, uitsluitend Russen, maar ook in die beperkte doelgroep is er veel vraag naar haar diensten, zegt Dia.

Drie directe vluchten per dag

De Russen kunnen zich in Belgrado dus uitsluitend in hun eigen bubbel bewegen. Ook daarbuiten hoeven ze in Servië niet te vrezen voor geopolitieke discussies. Hooguit beklagen zijn Servische ijshockeyteamgenoten zich over de huurprijzen, zegt Shchenkov, die door de komst van de doorgaans kapitaalkrachtiger Russen zijn gestegen.

Ook in de meest letterlijke zin hoeven Russen in Servië veel minder dan in West-Europa met hun vaderland te breken: tussen Belgrado en Moskou gaan drie directe vluchten per dag. De Rus die in de tussentijd toch de eigen cultuur mist, heeft waarschijnlijk nergens ter wereld een ruimer aanbod om uit te kiezen. Van Siberische punkmuziek live tot hoge stapels blikken kaviaar: het is in Belgrado allemaal voorhanden. Of zoals ze onder elkaar zeggen, grijnst Artyom: ‘Servië is de plek voor wie in Rusland wil wonen, maar buiten Rusland.’