De 84-jarige Miep Kroon komt elke dag een stapje dichter bij de eindstreep. Maar dat doet niets met haar levenslust. Integendeel. De krasse dame gaat nog bijna dagelijks de deur uit.
Zo ook vandaag. Het is zaterdagmiddag en Kroon, getooid in een geel leren jack, heeft weer een uitje achter de rug. Met vriendinnen heeft ze de ochtend in Zoetermeer doorgebracht. Daarna is het stel wezen lunchen in buurtcafé Ons Stekkie, vlak bij het Rotterdamse winkelcentrum Keizerswaard. Kroon heeft een patatje en een kroket gegeten, en keert voldaan weer naar huis terug. ‘Ik houd van buiten zijn. Daar fleur ik van op.’
De dag begint en eindigt steevast in bus 76, die vlak bij haar flat stopt. De bus is haar poort naar de buitenwereld, haar enige vervoermiddel. Een auto heeft ze niet, de metrohalte is ver weg en fietsen durft ze niet meer, zegt de 84-jarige beschroomd, waardoor ze plots kwetsbaar oogt. ‘Ik ben bang in het verkeer. Het rijdt allemaal zo hard.’
Eén keer heeft ze geprobeerd om op eigen kracht vooruit te komen. De bus kwam maar niet en na ruim een uur bij de halte wachten, is ze opgestaan en gaan lopen. Het is nog geen twee kilometer naar de supermarkt, maar Kroon kwam hijgend aan. ‘Dat doe ik nooit meer. Ik was zo moe.’
Dus wanneer ze hoort dat haar bus vanaf volgend jaar minder dreigt te gaan rijden, reageert ze als door een wesp gestoken. ‘Nóg minder? Willen ze soms dat ik de hele dag thuis blijf zitten?’
Bussen, metro’s en trams in grote steden staan woensdagmiddag een kleine twee minuten stil, uit protest tegen bezuinigingen. Amsterdam, Rotterdam en Den Haag krijgen vanaf volgend jaar 110 miljoen euro minder ov-budget van het kabinet.
Een kaalslag dreigt, vrezen de drie grootste steden van het land. Het ov wordt hier bekostigd door onder meer de overheid (grofweg 55 procent) en reizigersinkomsten (45 procent). Met het wegvallen van de 110 miljoen euro zullen de tarieven in de drie steden fors omhoogschieten. Reizigers gaan vanaf 2026 minstens 12 procent meer betalen, nog afgezien van de inflatie.
Tegelijkertijd zullen de steden ook het mes moeten zetten in de frequentie van de lijnen. Het gaat vooral om de weekenden en avonden, als er toch al weinig reizigers opstappen. Amsterdam kijkt naar minder rijden met onder meer tramlijn 7 en buslijn 38, die de binnenstad verbinden met de buitenwijken Osdorp en Noord.
Rotterdam gaat noodgedwongen snoeien in de dienstregeling van een ‘twintigtal’ lijnen. Belangrijke kandidaat: buslijn 76, die bijna heel Rotterdam-Zuid met elkaar verbindt. De bus pendelt heen en weer tussen Zuidplein in Charlois en Keizerswaard in IJsselmonde.
De uitdagingen op Zuid, waar ongeveer een derde van de Rotterdammers woont, zijn groot. Er heerst relatief veel armoede en werkloosheid. Mensen wonen in oude en kleine woningen; de schoolresultaten van kinderen blijven achter.
Cor van der Horst (61) is een buschauffeur van de oude stempel. 25 jaar geleden, toen hij voor het eerst achter het stuur kroop, reden mannen als hij nog één buslijn. Als chauffeur leerde je zo de buurt en de passagiers goed kennen. Hij manoeuvreert de bus door de straten van stadsdeel IJsselmonde en wijst ondertussen door zijn linkerraampje naar een bakstenen flat.
‘Hier woonde een oud vrouwtje met lang, sluik grijs haar. Ze zat vaak op de bus, en als ik dan ruzie kreeg met jongeren, nam ze het altijd voor me op. Van de ene op de andere dag zag ik haar niet meer. Later bleek ze overleden. Dat vind ik zo jammer.’
De wereld verandert, en Van der Horst moest mee. Nu rijden chauffeurs dagelijks verschillende buslijnen. Hij wordt heen en weer geslingerd tussen de lijnen 77, 66, 68 en 82.
Desondanks blijft de 61-jarige zijn best doen om een band met de passagiers op te bouwen. Hij zwaait vrolijk naar passanten en maakt graag een praatje. En dat doet hij niet alleen voor de ander. ‘Ik ben er voor de klant, maar klant is er ook net zo goed voor mij.’
Hij kan het daarom ook niet goed bevatten dat de dames en heren in Den Haag willen bezuinigen op zijn bus. ‘Kijk om je heen wat er in de bus zit, wat er bij de haltes staat.’ Hij wijst met zijn duim naar achteren, waar de stoelen en het gangpad gevuld zijn met senioren, scholieren en moeders met kinderwagens. ‘Heel veel mensen kunnen niet zonder het ov, snappie? Die kunnen niet eens een auto betalen. Dat is het hele eieren eten.’
‘Oerdom’, noemt Jan van Zanen de bezuinigingen. Hij is burgemeester van Den Haag en voorzitter van de Metropoolregio, de organisatie die verantwoordelijk is voor genoeg openbaar vervoer in Rotterdam, Den Haag en omgeving.
Afgelopen zomer werd voor het eerst duidelijk dat er zou worden gekort. Maar het was een ‘bedrijfsongeval’, zeggen ze in Den Haag. Tijdens de onderhandelingen over het regeerakkoord hadden PVV, VVD, NSC en BBB met een pennenstreek besloten dat de rijksoverheid voortaan 10 procent minder zou uitgeven aan zogeheten SPUK’s, een soort subsidie aan gemeenten.
Wat niemand toen doorhad, zeggen betrokkenen achteraf, is dat ook het ov in en rond Amsterdam, Rotterdam en Den Haag via die manier wordt bekostigd.
Van Zanen was aanvankelijk niet zo ongerust. Het is een knulligheidje, wist hij, dat wordt wel rechtgetrokken. Op de hele begroting van Infrastructuur en Waterstaat (I&W) is die 110 miljoen euro bovendien klein bier: het ministerie geeft jaarlijks ruim 15 miljard euro uit.
Maar negen maanden later is zijn humeur gekanteld. Niemand vindt de bezuiniging per se een goed idee, maar de korting van 110 miljoen euro is al in de boeken verwerkt. En I&W-minister Barry Madlener en staatssecretaris Chris Jansen (beiden PVV) hebben geen andere posten gevonden om een streep door te zetten. En zo stevent een aanzienlijk deel van de Randstad, waar ruim drie miljoen mensen wonen, af op een verschraling van het ov.
Bij de halte Hovendaal in de wijk Vreewijk staan twee jongens met een rode shopper. Chay la Rose en Sabik Hashi (beiden 16) zijn onderweg naar een muziekstudio in Charlois. Ze hebben de tas gevuld met kabels en apparatuur die ze nodig hebben bij de opnamen van hun rapteksten.
La Rose schreef vanochtend weer wat bars over het veroveren van het hart van een meisje dat de avances maar blijft afwijzen. Hij pakt zijn telefoon en leest voor: ‘Ik ben old school / zij vraagt me: teach me / maar ik ben het zat, ik zeg d’r: pick me’
Met grote regelmaat zitten hij en Hashi in deze bus. ‘Je gaat lekker zitten, je rijdt een stukje, en dan ben je er. Deze bus is voor ons, mensen die geen auto kunnen betalen. Het brengt de buurt samen. En ‘als-ie straks duurder wordt of minder rijdt, dan moeten we weer een andere manier zoeken om verder te komen’.
De 16-jarige is oud genoeg om te weten dat het geld soms op is. ‘Maar we bezuinigen al zo veel. En deze bus rijdt al zo lang. Het gaat hier goed. Laten we geen dingen kapotmaken die niet kapot hoeven.’
Het duurt niet lang voor je het doorhebt: Zuid is het kwetsbare deel van Rotterdam. Op straat ligt relatief veel vuil, met enige regelmaat grabbelen mannen in vuilnisbakken, op zoek naar statiegeld. Een jongetje (10) loopt op zaterdagmiddag langs bushaltes, waar hij reizigers flesjes water probeert te verkopen, in een poging wat geld te verdienen. Hij heeft thuis 25 euro in zijn spaarpot.
Juist hier dreigt buslijn 76 straks minder te gaan rijden. Het is de uitkomst van een kille rekensom. Op een doorsnee zaterdag zitten er 1.900 reizigers in deze bus. Dat is vele malen minder dan bijvoorbeeld de tienduizend reizigers op een tramlijn die door de binnenstad rijdt. Zo’n lange tram zorgt daardoor voor veel meer reizigersinkomsten. Wie zo’n ‘dikke lijn’ schrapt, heeft onder aan de streep een nóg groter geldtekort.
Maar dat zou je ‘onrechtvaardig’ kunnen noemen, zegt onderzoeker Jeroen Bastiaanssen van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), als je wilt dat het ov mensen in staat stelt ‘volwaardig deel te nemen aan de samenleving’. Bastiaanssen doet al ruim tien jaar onderzoek naar vervoersarmoede, het fenomeen dat sommige mensen aan de onderkant van de samenleving steeds meer moeite hebben om naar werk, school of ziekenhuis te komen. De vervoersarmoede neemt toe, concludeerde het PBL onlangs, en dat komt vooral door achteruitkachelende ov-verbindingen. Ouderen zijn langer onderweg naar het ziekenhuis, jongeren hebben meer moeite om op school te komen.
Bij vervoersarmoede wordt snel aan het platteland gedacht. Maar het zijn opvallend genoeg juist óók de mensen in buitenwijken en stadsranden die onder dit probleem zuchten. Zoals op Zuid, de plek die Bastiaansen in 2014 als masterstudent al onderzocht. De conclusie destijds: wie geen auto heeft, staat vooral op de arbeidsmarkt op grote achterstand. ‘Laaggeschoold werk is vaak op bedrijventerreinen, plekken die slecht te bereizen zijn met ov. Het is daardoor moeilijker om werk te krijgen én te houden.’
Het zijn juist de meest kwetsbaren in de samenleving die het meest profiteren van een goede ov-verbinding. ‘Voor één reiziger hoef je misschien geen hele bus te laten rijden, je kunt ook denken aan een deelfiets of taxibusje. Maar een goede verbinding met werk kan nét iemand uit de armoede of een sociaal isolement helpen.’
‘Oma, oma!’, kirt Nailéa (2) vanuit de kinderwagen. De dreumes weet al precies waar ze naartoe gaat. Naar opa en oma in Spijkenisse, waar bijna de hele familie woont. ‘We gaan er elk weekend heen, vertelt haar moeder Sara Kobar (21). ‘Familie is heel belangrijk voor de ontwikkeling. Ze leert bijvoorbeeld makkelijker contact maken.’
Kobar en Nailéa zitten elke dag in deze bus. ‘Als zij naar de opvang gaat, ga ik naar school.’ Kobar noemt zichzelf een ‘jeugdzorgkindje’ – zat nog niet zo heel lang geleden in pleeggezinnen en gesloten groepen. Het was geen beste ervaring. Juist daarom volgt ze nu de opleiding tot maatschappelijk werker. ‘Ik hoop later zelf het verschil te kunnen maken en kindjes te helpen.’
Een rijbewijs heeft ze niet, dus ze hoopt dat de bus voldoende blijft rijden. ‘Misschien dat ze er in Den Haag nog een keer over kunnen nadenken’, zegt ze, terwijl ze naar Nailéa kijkt die nog steeds om oma roept.
Het is nog maar zeer de vraag of dat zal gebeuren. Minister Madlener en staatssecretaris Jansen lijken weinig te willen bewegen. De staatssecretaris noemt de bezuiniging een ‘onbedoeld bijeffect’, en zegt zich zorgen te maken over de prijsstijging en ‘verschraling van het aanbod’. Tegelijkertijd ziet Jansen op zijn eigen I&W-begroting ‘geen ruimte’ om de bezuiniging ongedaan te maken. Hij hoopt daarom dat een ander ministerie met geld over de brug komt.
Woensdagmiddag om twee uur, op het moment dat in de Tweede Kamer wordt gesproken over de aanstaande bezuinigingen, worden de bussen, metro’s en trams daarom 110 seconden stilgezet, een verwijzing naar de omvang van de bezuiniging. Mocht dat de politiek niet overhalen, dan dreigen de steden met hardere acties.
De drie steden hopen dat Haagse politici tot inkeer komen. ‘Zo’n bezuiniging maakt het leven ingewikkelder voor mensen die het toch al niet makkelijk hebben’, zegt de Amsterdamse vervoerswethouder Melanie van der Horst. Ook burgemeester Van Zanen doet een beroep op het kabinet. ‘Deze plannen laten jongeren, ouderen, mensen met een beperking en iedereen die het ov hard nodig heeft in de kou staan. En ik heb altijd geleerd: maak je een foutje, dan herstel je dat.’