Kinderen van toeslagenouders niet enkel door financiële problemen uit huis geplaatst, stelt de Raad voor de Rechtspraak

Waren financiële problemen de reden voor rechters om kinderen van gedupeerde ouders uit huis te plaatsen? Die vraag vormde de aanleiding voor een onderzoek van de Raad voor de rechtspraak. Nee, is de conclusie van het rapport. Bij beslissingen om kinderen uit huis te plaatsen stonden andere problemen in het gezin op de voorgrond.

Rechters zagen schulden wel terug in de meeste dossiers, volgens het maandag verschenen rapport De weging van schulden bij uithuisplaatsingen. Maar bij hun beslissing vormde dat niet enkel de reden voor een uithuisplaatsing. Andere problemen wogen zwaarder mee.

Hiermee trekt zij een andere conclusie dan de commissie Hamer vorige week deed. Die concludeerde dat de toeslagenaffaire in alle gedupeerde gezinnen een rol speelde bij uithuisplaatsingen van kinderen. Bij een aanzienlijk deel van de uithuisplaatsingen was de toeslagenaffaire zelfs doorslaggevend. De schulden hadden een domino-effect, zegt de commissie.

Beperkt onderzoek

Die conclusie trok Hamer op basis van gesprekken met gedupeerde ouders en kinderen en dossieronderzoek. In het rapport van de raad bekeken onderzoekers enkel gerechtelijke uitspraken van 397 uithuisplaatsingen vanaf 2015. Ook analyseerden ze dossierstukken van de raad voor de Kinderbescherming en gecertificeerde instellingen (GI’s), die gezinnen begeleiden en de kinderrechter een machtiging kunnen vragen om een kind uit huis te plaatsen. Zo konden ze vaststellen of de Kinderbescherming en GI’s vermeldden dat binnen een gezin sprake was van financiële problemen.

De vraag is wat de nu getrokken conclusie precies zegt. Het rapport stelt dat financiële problemen niet de hoofdreden vormden, maar geeft geen antwoord op de vraag of de andere problemen zijn versterkt of zelfs veroorzaakt door de geldzorgen waarin gezinnen terechtkwamen. Bekend is dat schulden kunnen leiden tot onder meer huisvestingsproblemen, psychische problemen en verslavingen.

De Raad voor de rechtspraak erkent deze beperking. Maar het is op basis van de dossiers niet goed vast te stellen in welke volgorde problemen zijn ontstaan, stelt zij. Volgens kinderrechter Susanne Tempel zitten kinderrechters ‘aan het eind van de keten’. “Wij beoordelen een situatie op basis van wat er op dat moment speelt. Dit rapport lijkt daardoor onbevredigend. Maar het laat zien dat rechters nooit op basis van schulden een kind bij de ouders weghalen, dat is wat ouders soms wel vrezen.”

Meer aandacht voor financiële problemen

“Het is maar een klein stukje van de puzzel”, zegt ook Henk Naves, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak. “Wij realiseren ons dat dit teleurstellend kan zijn voor de getroffen ouders en gedupeerde kinderen.”

De onderzoekscommissie beveelt dan ook aan dat jeugdbescherming meer aandacht moet hebben voor de mogelijke effecten van financiële problemen. Hierdoor kan de rechter op zitting in gesprek met ouders en indien nodig op zoek naar extra hulp, zeggen de onderzoekers. Daarnaast moeten kinderrechters hun uitspraken duidelijker onderbouwen. Helemaal bij spoeduithuisplaatsing moet dit beter in orde zijn.

Ook meer behandeltijd voor de kinderrechter is cruciaal, stelt het rapport. Hierdoor kan de rechter ouders en kinderen voldoende horen, feiten toetsen en haar beslissing motiveren. Staatssecretaris Teun Struycken (NSC) trekt 25 miljoen euro per jaar extra uit aan het ondersteunen van kinderrechters en het verbeteren van rechtshulp aan ouders.

Onvoldoende rechtsbescherming

De kinderrechters besloten hun eigen handelen te bekijken na de uitkomsten van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag in december 2020. De rechtspraak had gefaald om burgers voldoende te beschermen, luidde de conclusie. Ook werd in het publieke debat soms gesproken over ‘staatsontvoeringen’. Dat beeld klopt niet, stelt Henk Naves naar aanleiding van dit rapport.

Het rapport volgt op een reeks eerdere onderzoeken door de rechtspraak. In 2021 reflecteerden bestuursrechters al op hun rol in de toeslagenaffaire. De conclusie luidde dat de rechtspraak onvoldoende in staat is gebleken gedupeerde ouders rechtsbescherming te bieden. In 2023 oordeelden rechters binnen het familie- en jeugdrecht dat ze te weinig zelf onderzoek doen naar feiten die door de kinderbeschermingen aan hun worden voorgelegd.

Volgens kinderrechter Tempel geven rechters inmiddels ouders meer ruimte hun verhaal te doen. “Dat was een van de eerdere conclusies uit het onderzoek naar jeugdrechters. Wij gaan nu het gesprek aan.”

Lees ook:

Toeslagenaffaire speelde vaak doorslaggevende rol bij uithuisplaatsing

Zeker 3532 kinderen zijn in het toeslagenschandaal door jeugdbeschermers weggehaald bij hun ouders. Die affaire speelde daarbij een grote rol, is de spijkerharde conclusie van de commissie Hamer.