Waarom Trump geen derde keer president kan en mag worden

Hij maakte geen grap, want ‘veel mensen willen dat ik het doe’. Opnieuw zinspeelde Donald Trump op een derde termijn als Amerikaans president. In een gesprek met NBC News zei hij zondag dat hiertoe ‘verschillende manieren zijn’, ook al verbiedt de Amerikaanse grondwet dit. “Maar we hebben nog een lange weg te gaan, want we zijn pas net begonnen met deze regering.” Het is niet voor het eerst dat Trump erop zinspeelde langer aan te willen blijven als president dan toegestaan, maar niet eerder ging hij zo serieus in op het onderwerp.

Om duidelijk te zijn: staatsrechtelijk mag het gewoon niet. Na het overlijden van Franklin D. Roosevelt pasten de Amerikanen hun grondwet aan, om te voorkomen dat iemand ooit nog zo lang kon dienen en zoveel persoonlijke macht kon vergaren. Nu waren de omstandigheden rondom het presidentschap van Roosevelt uitzonderlijk. Hij werd in 1940 vanwege zijn buitenlandbeleid voor een derde keer gekozen, terwijl Europa in de greep was van de Tweede Wereldoorlog. In 1944 won hij de verkiezingen als oorlogspresident. Roosevelt groeide mede dankzij die crisisjaren uit tot een uitzonderlijk machtige president.

Het bracht het Amerikaanse Congres ertoe in 1947 de grondwet aan te passen middels het 22ste amendement, dat uiteindelijk in 1951 werd aangenomen. De eerste zin is klip en klaar: ‘Niemand mag meer dan twee keer tot het ambt van president worden verkozen’.

Afkeer van monarchistische regimes is verdwenen

George Washington zette aan het eind van de achttiende eeuw de norm als eerste president van het land. Hij weigerde een derde termijn, wars van een persoonlijkheidscultus die ook maar een beetje naar het koninklijke zou kunnen rieken.

Alleen is de wereld onder Trump een andere. Die aloude Amerikaanse afkeer van monarchistische regimes lijkt inmiddels verdwenen. De president laat zich er nu juist op voorstaan te regeren als een koning, trots op alle executive orders die hij uitvaardigt. In februari plaatste hij nog een nagemaakte cover van Time Magazine met zijn gekroonde beeltenis op sociale media, vergezeld met de tekst LANG LEVE DE KONING.

Maar goed, alsnog hebben de Verenigde Staten zoiets als een grondwet. Die pas je niet zo maar aan. Daarvoor is twee derde van de stemmen in beide kamers van het Congres nodig, iets wat we gezien de huidige zetelverdeling en politieke verdeeldheid tussen beide partijen gerust onmogelijk kunnen noemen. Ook na de tussentijdse verkiezingen over twee jaar moeten er héle gekke dingen gebeuren, willen de Democraten zó veel zetels verliezen.

Bijeenroepen van Constitutionele Conventie

Een andere mogelijkheid tot het wijzigen van de grondwet is het bijeenroepen van een zogeheten Constitutionele Conventie, wat kan als twee derde van de staten dat willen. Daarvoor zijn dus 34 staten nodig. Momenteel hebben de Republikeinen in 28 van de 50 staten de meerderheid in de wetgevende kamers.

En zelfs al krijg je een wijziging van de grondwet gedaan, dan moet die vervolgens geratificeerd worden door drie vierde van alle staten, oftewel, 38 van de 50. Gechargeerd gezegd: de kans dat Elon Musk deze presidentstermijn nog een mens op Mars krijgt, lijkt groter dan dat de Amerikaanse grondwet gewijzigd zal worden.

Maar er is nog een andere manier. Tenminste, daar zinspeelde Trump meermaals op, zonder daar verder over in details te treden. De crux lijkt hem hierbij te zitten in het woordje gekozen, uit bovengenoemd amendement. Wat volgens Trump-aanhangers een derde termijn mogelijk zou moeten maken, is dat bijvoorbeeld vicepresident J. D. Vance de volgende verkiezingen zal winnen, om Trump vervolgens tot president te benoemen. Technisch gezien wordt Trump dan niet verkozen.

‘Trump mag nog een keer’

Andersom halen medestanders van Trump ook een argument in juist het ontbreken van een woordje uit de wetstekst. Zo suggereerde politieke medestander Steve Bannon al eens dat het 22ste amendement alleen zou gelden voor twee opeenvolgende termijnen, ondanks dat het woordje ‘opeenvolgend’ niet in de wetstekst voorkomt. Trump is, samen met Grover Cleveland, de enige Amerikaanse president die geen opeenvolgende presidentstermijnen bekleedt. Dus, zeggen mensen die een derde termijn voor Trump een goed idee vinden, Trump mag hierna gewoon nóg een keer.

Maar waar het hierbij uiteindelijk op neerkomt is een botsing tussen de geest en de letter van de wet. Taal, wetstekst of niet, is, zeker in de wereld van Trump, altijd wel een richting op te duwen ter ondersteuning van je eigen argumenten. Maar de geest van de wet – de redenen waarom de Amerikaanse volksvertegenwoordiging in 1947 tot het 22ste amendement kwam – blijft onveranderd. Te voorkomen dat één persoon in de Verenigde Staten teveel macht zou kunnen vergaren.

Lees ook:

Rob de Wijk: Nu is helemaal duidelijk: Trump is een amateur

“Zo langzamerhand kom ik tot de conclusie dat de duiding van de regering-Trump niet door mij of een Amerikadeskundige moet worden gedaan, maar door een psychiater.”