Oorlogsretoriek zwelt aan: worden Nederlanders straks opgeroepen voor het leger?

Hoe groot is het Nederlandse leger? En hoeveel meer mensen zijn er nodig?

Bij Defensie werken 74 duizend mensen, van wie 42 duizend beroepsmilitairen. In 2030 moeten dat in totaal minstens honderdduizend medewerkers zijn. Maar, zegt een woordvoerder, door de snelle geopolitieke veranderingen zou dat doel binnen korte termijn naar boven kunnen worden bijgesteld.

Is er dienstplicht in Nederland?

Ja, de dienstplicht is nog altijd van kracht in Nederland. In 1997 werd alleen de opkomstplicht afgeschaft, wat betekent dat dienstplichtigen zich niet langer hoefden te melden. Wel krijgen 17-jarigen nog altijd een brief waarin zij worden gewezen op hun dienstplicht.

Wie is er dienstplichtig?

Voor Nederlanders van 17 tot 45 jaar, dus mannen en vrouwen, geldt de dienstplicht. Pas als de opkomstplicht weer zou worden ingevoerd, worden mensen opgeroepen voor de militaire keuring. Dienstplichtigen kunnen dan ontheffing aanvragen voor hun militaire dienst.

Worden al die mensen straks opgeroepen?

Afgelopen jaar onderzocht het ministerie van Defensie de mogelijkheid om de opkomstplicht weer in te voeren, bleek in oktober uit een document dat is opgevraagd door RTL Nieuws.

Als landen rondom Nederland de opkomstplicht herinvoeren, ‘mag worden verondersteld dat Nederland onmiddellijk volgt’, zo staat in deze ‘eerste verkenning’. Dat kan met een koninklijk besluit: een voorstel van het ministerie van Defensie dat met instemming van de koning in werking treedt.

Voorlopig is Defensie er echter helemaal niet klaar voor, zo luidt de conclusie: er is te weinig capaciteit om nieuwe militairen op te leiden, onvoldoende materieel, en er is geen alternatieve rol bedacht voor dienstweigeraars. De ‘demografische context’ die in het document wordt genoemd, verschilt bovendien zo van die van de vorige eeuw, dat er nieuwe uitzonderingsgronden moeten worden opgesteld, bijvoorbeeld als het gaat om genderidentiteit, kostwinnerschap en dubbele nationaliteiten.

Is er wel een plan om de opkomstplicht geleidelijk weer in te voeren?

Al in 2022 voelde een meerderheid van de Tweede Kamer voor de herinvoering van de opkomstplicht naar Zweeds voorbeeld. Iedereen die dienstplichtig is, wordt daar opgeroepen en vult een enquête in over hun motivatie om in dienst te treden. Alleen mensen die gemotiveerd zijn, beginnen vervolgens een militaire opleiding van een jaar. Een groot deel van hen blijft daarna werkzaam bij Defensie. Afgelopen jaar voerde ook Duitsland zo’n verplichte enquête in.

In Nederland zouden daarvoor eerst meerdere wetten, zoals de privacywet (AVG), moeten worden aangepast, concludeerden onderzoekers in opdracht van de Tweede Kamer. Daarom verstuurt Defensie dit jaar een vrijwillige enquête aan iedereen tussen de 17 en 27 jaar. Dat is de eerste stap naar een ‘gradueel meer verplicht karakter’ van de diensttijd, zoals Defensie beoogt.

Hoe de volgende stappen er uitzien, is nog onduidelijk. In het document dat RTL Nieuws opvroeg en waarin de herinvoering van de opkomstplicht wordt verkend, is de ‘Tijdlijn reactivering opkomstplicht’ zwartgelakt.

Wat doet Defensie nu al om meer medewerkers te krijgen?

Intussen probeert Defensie zoveel mogelijk mensen vrijwillig te werven en op te leiden. Bijvoorbeeld door middel van het ‘dienjaar’, een soort snuffeljaar voor jongeren bij Defensie. Bijna 80 procent van de eerste lichting meldde zich aan als reservist of beroepsmilitair. Ook ging deze maand weer een wervingscampagne van start, deels gericht op vrouwen.

Vooral wat betreft mensen met een technische achtergrond, voelt Defensie de krapte op de arbeidsmarkt. Daarom gaat de organisatie samenwerkingen aan met bedrijven als Shell, die hun medewerkers de mogelijkheid bieden aan de slag te gaan als reservist parttime bij Defensie. Waar nu zo’n zevenduizend reservisten actief zijn, moeten dat er straks twintigduizend zijn.

Wat betreft beroepsmilitairen zit het probleem niet zozeer in het aantal gegadigden, maar eerder in het tekort aan opleidingsplekken. Sollicitanten moeten soms wel een half jaar wachten tot ze kunnen beginnen, en zoeken in de tussentijd soms een andere baan. Momenteel worden daarom meer opleiders geschoold, en wordt de opleiding tot militair ‘waar mogelijk’ ingekort, aldus de woordvoerder.

In een eerdere versie van dit artikel stond dat bovenstaande foto in 1986 was gemaakt, de foto is in 1996 gemaakt.