Weifelende Wilders deinst terug voor het opleggen van een veto aan het kabinet over Oekraïne

Wat gaat Geert Wilders doen als het kabinet tegen zijn zin toch Nederlandse troepen naar Oekraïne wil sturen? ‘Blaast u dan het kabinet op?’, wilde D66-leider Rob Jetten weten. Het was dinsdag de cruciale vraag tijdens het eerste en ongetwijfeld niet laatste grote Kamerdebat over de nieuwe situatie die is ontstaan rondom Oekraïne.

Het was ook een vraag die Wilders naar een niet eerder vertoonde kunstgreep deed grijpen: de leider van de eenmanspartij PVV bekeerde zich tot het dualisme. ‘Je hebt twee PVV’s’, doceerde het enige PVV-lid Wilders. ‘Er zijn PVV-bewindslieden en er is een fractie. Ik spreek alleen namens de fractie in de Tweede Kamer. Wat er in het kabinet gebeurt, daar gaan onze bewindspersonen over, daar ga ik niet over.’

Wat de fractie wil, is glashelder, zo had Wilders maandag al op X duidelijk gemaakt. De PVV wil hoogstens niet-militaire steun geven aan missie voor Oekraïne, maar boots on the ground zijn uitgesloten. ‘Materieel, extra geld, dat soort dingen willen we wel doen als zo’n missie toch nuttig blijkt’, aldus Wilders. ‘Maar er gaan geen Nederlandse militairen naartoe. Dat gaan we gewoon niet doen.’

Ontvolgen op X

Maar wat als premier Dick Schoof, minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp en minister van Defensie Ruben Brekelmans straks toch menen dat er militairen naar Oekraïne moeten? Dat is een zaak van de PVV-bewindspersonen, daar gaat hij als fractieleider niet over, zo kreeg Jetten op zijn vraag te horen. ‘Ik blaas helemaal niks op’, aldus Wilders.

De D66-voorman reageerde honend. ‘We kunnen Wilders allemaal ontvolgen op X’, sneerde Jetten. ‘Een grote bek op X dat er geen Nederlandse militairen naar Oekraïne mogen, maar nu komt de aap uit de mouw: zijn fractie is tegen, maar hij gaat helemaal niet doorbijten als het kabinet met steun van de rest van de Kamer toch in een pro-Oekraïne-alliantie gaat zitten. Dit is heel goed nieuws voor Oekraïne, voor Europa, voor Nederland. Het kabinet kan doen wat nodig is.’

Wilders kwam daarna toch weer met dreigende taal. ‘Ik zou niet te vroeg juichen’, zei de PVV-leider tegen Jetten. ‘Echt. U kunt zich nog wel eens vergissen.’

Tegelijkertijd maakte VVD-leider Dilan Yesilgöz duidelijk dat ze niet zal toestaan dat Wilders van Nederland een free rider maakt. Een militaire missie is geen uitgemaakte zaak, maar als het nodig is, moet het kabinet ‘leveren’. ‘We moeten met elkaar staan voor de veiligheid van Nederland’, herhaalde Yesilgöz meerdere keren. ‘We kunnen niet zeggen: laat anderen dit maar uitvechten, want dat hebben we in het verleden al vaak gedaan.’

Yesilgöz liet ook doorschemeren dat de PVV mag tegenstemmen, zolang het kabinet maar de ruimte krijgt om mee te helpen aan een eventuele coalitie voor Oekraïne. ‘Er moet een zo’n breed mogelijk mandaat zijn, maar een mandaat hoeft niet unaniem te zijn.’

Politieke spelletjes

De vraag is alleen of de oppositie in zo’n scenario nog wil meewerken. D66 vindt dat geen probleem, maar GL-PvdA-leider Frans Timmermans liet opnieuw weten dat hij niet het gat van Wilders wil vullen als die zijn handen aftrekt van het buitenlandbeleid van het kabinet. ‘Het zou ook internationaal niet begrepen worden als de grootste coalitiepartijen geen steun willen geven’, aldus Timmermans. Volgens Yesilgöz maakt de GL-PvdA-leider zich schuldig aan ‘kleine, politieke spelletjes’.

De onervaren premier Dick Schoof moet hoe dan ook de komende weken op pad met de wetenschap dat zijn coalitie zal splijten als er een serieus verzoek op tafel komt om militairen te leveren voor Oekraïne, en dat Wilders dan ook nog gaat wikken en wegen over het eventueel opblazen van zijn kabinet. Of dat moment ook echt ooit zal aanbreken, hangt af van de nog maar net door de regering-Trump begonnen gesprekken over de toekomst van Oekraïne.

De coalitie kan voorlopig weer vooruit, ook omdat Wilders zijn eerdere uitspraak terugnam dat er geen extra geld meer naar Oekraïne en Defensie mag. ‘Er is een nieuwe situatie ontstaan’, zei Wilders over die ‘draai’.

Slagkracht van Nederland

Toch bestaan er binnen de constructieve oppositie grote twijfels over de slagkracht die Nederland nu internationaal nog heeft. Niet alleen de PVV, maar ook de BBB toont zich zeer terughoudend over al te grote internationale betrokkenheid. Hoeveel bewegingsruimte heeft premier Schoof dan nog?, vroeg CDA-leider Henri Bontenbal zich af. Hij wees erop dat een regeringsleider tijdens crisisberaad op het wereldtoneel niet voortdurend kan gaan peilen hoe de coalitie erover denkt. ‘Er is snelheid gewenst en een premier moet zich door dik en dun gesteund weten door een coalitie’, aldus Bontenbal. ‘Als ik naar PVV en BBB luister, maak ik maar daar echt grote zorgen over.’

Premier Schoof zelf herhaalde dat het kabinet geen enkele optie kan uitsluiten. ‘Dat kunnen we ons niet permitteren. Het is in het Nederlands belang dat er duurzame vrede komt in Oekraïne.’

De verdeeldheid binnen de coalitie is volgens Schoof geen belemmering. ‘Ik heb geen enkel moment het gevoel gehad dat ik met twee handen op mijn rug moet onderhandelen. En ik geloof ook niet dat mijn gesprekspartners die indruk hadden. Nederland wordt serieus genomen als onderhandelingspartner.’