Hoe weet je eigenlijk of je jezelf bent? En hoe kun je méér jezelf worden?
Kan iemand anders zeggen dat je jezelf niet bent? Een lezer ziet hoe gedoe hierover de relatie van een vriendin bepaalt. Wat te doen?
De vraag
Ik heb een vriendin wier vriend de hele tijd beweert dat zij ‘zichzelf niet is’. Zij ontkent dat dan en beweert van wel. Daar hebben ze hooglopende discussies over, vooral omdat het vriendje beweert dat je pas een gelukkig leven kunt leiden als je jezelf bent. “Zolang je jezelf niet bent,” zegt hij, “valt vandaag of morgen de bodem onder je bestaan weg.” Hun gesprekken verwarren me. Hoe weet híj dat zij zichzelf niet is? Hoe weet zíj dat ze zichzelf wel is? Hoe weet je eigenlijk dat je jezelf aan het zijn bent? En hoe kan ík meer mezelf worden?
Een jonge vrouw op zoek naar haar ware zelf
Het antwoord
Nog tijdens de eerste lezing van uw vraag ergerde de vriend van uw vriendin mij. Je kunt best een keer tegen je partner zeggen dat hij of zij zichzelf niet is, bijvoorbeeld aan het begin van je vakantie, als je tijdens de eerste file ontdekt dat je je identiteitsbewijs vergeten bent. Niet gek als de ander dan even buiten zichzelf van woede is. Maar als je ‘de hele tijd beweert dat zij zichzelf niet is,’ is er wat anders aan de hand dan vakantiestress.
Het gedrag van die vriend ergert me omdat het een sterk staaltje ‘mansplaining’ is: op een neerbuigende manier uitleggen hoe iets in de wereld werkt. Mansplaining is al irritant als het gaat over de batterijen van een fietslamp, en een man een vrouw te omstandig uitlegt hoe dat licht gefikst dient te worden. Maar als je stelt ‘dat zij zichzelf niet is’ gaat het om iets fundamentelers dan een fiets.
De vriend doelt op de essentie van zijn vriendin, die hij goed meent te kennen en waar zij telkens weer van wegdrijft. Bovendien hoor ik er ook onmiddellijk een oordeel in, want dat uw vriendin zichzelf niet is, da’s niet best, dan leef je in een schijnwereld, waar de bodem elk moment onder vandaan kan vallen. Tot slot hangt hij nog even een zwaard van Damocles boven haar hoofd.
Van oordeel naar reflectie
Afgaande op mijn eerste ergernis zou ik aanraden: vraag aan uw vriendin waarom zij dit pikt. Als zij schrikt van uw vraag slaat u de spijker op z’n kop, want dan heeft zij niet door wat er in deze conversatie gebeurt. En u zou uw vriendin daarna kunnen aanraden het gesprek anders aan te pakken, niet door telkens te ontkennen, maar door haar vriend een wedervraag te stellen: Hoe weet jij dat? Zo kan het gesprek verschuiven van oordeel naar reflectie.
Nu door naar de inhoudelijke vragen die dit ‘verwarrende’ gesprek bij u oproept. Kern daarvan: hoe kun je meer jezelf worden? Deze vraag naar authenticiteit is te groot om meteen te kunnen beantwoorden, laat staan om raad over te kunnen geven. Laten we de vraag in stukjes hakken. Om dat te kunnen doen, gebruik ik het The True-Self Concept van de onderzoekers Michael Kernis en Brian Goldman.
Deze Amerikaanse psychologen noemen authenticiteit een combinatie van vier vaardigheden. Ik loop ze langs.
Piketpaaltjes plaatsen
De eerste: bewust worden van je eigen overtuigingen, verlangens en gevoelens. Nou is het makkelijker om alle verschillende tinten wit te onderscheiden dan je eigen gevoelens en verlangens goed uit elkaar te houden, maar het kan zeker geen kwaad piketpaaltjes te plaatsen als je bepaalde gevoelens herkent en ziet terugkeren.
De tweede vaardigheid vloeit hieruit voort: wees eerlijk naar jezelf en anderen. Mocht u zich ook ergeren aan het gedrag van uw vriend, dan kunt u zich voornemen er de volgende keer wat van te zeggen: Hoe weet jij dit eigenlijk zo zeker? Niet alleen uw vriendin, ook ú kunt dit tegenwerpen. Het gesprek tussen vriend en vriendin verwart u, maar dat betekent geenszins dat u er niet aan mag deelnemen. De eerste keer zult u een flinke ademteug moeten nemen voor u de hobbel in dit gesprek gaat nemen, maar de tweede keer gaat het al makkelijker. En de derde keer denkt u: Hé, ik ben nu meer mezelf aan het zijn.
Als het u lukt uw ergernis over deze vorm van mansplaining uit te spreken, oefent u zich al in de derde vaardigheid uit The True-Self Concept: vertoon gedrag dat overeenkomt met je interne waarden. Die waarden kom je veel meer op het spoor door iets te doen, bijvoorbeeld door verzet aan te tekenen tegen de opmerkingen van deze vriend, dan door te denken. Gedachtes zijn vrijblijvend, woorden zijn daden.
Weerstand bieden aan externe druk
Als je erin slaagt gedrag te vertonen dat aansluit bij je waarden, lukt het je – vierde vaardigheid – om weerstand te bieden aan externe druk. Dat is lastig. Even terug naar die vriend. Uit de tekst komt een zelfverzekerde, bijna agressieve man tevoorschijn, die uw vriendin kleineert, want als je er zelfs niet in slaagt jezelf te zijn, wat stel je dan nog voor? Het vergt moed hiertegen in te gaan. Doe het toch.
En als het mislukt? Vaardigheden komen ons niet aanwaaien, er bestaat een veel geciteerde regel dat 10.000 uur oefening de sleutel is tot meesterschap. Wilt u echt uzelf worden, dan hoop ik dat de relatie van uw vriendin nog even standhoudt. Als u het geen 10.000 uur volhoudt, en faalt met dit authenticiteitsconcept? Geen nood, er zijn goede argumenten om dat helemaal niet te willen, jezelf worden. Want als u in wezen, in uw diepste kern, in essentie een potentiële moordenaar bent, dan betwijfel ik of het zinnig is om meer uzelf te willen worden.
Oftewel: als wij de wens uitspreken meer onszelf te willen worden, gaan we ervan uit dat we er dan op vóóruit gaan. Is dat niet een wat arrogant uitgangspunt?
Heeft u ook een kwestie voor de zinzoeker? Stuur deze, voorzien van een korte toelichting, naar: dezinzoeker@trouw.nl
Een zinvol leven, dat wil iedereen wel. Maar wat is dat? De zinzoeker verkent antwoorden op alle mogelijke vragen over zingeving. Hier vind je alle afleveringen.