Trumps razernij drijft de EU bijeen: ‘Dit is een megacrisis’

Crisis is de brandstof van de Europese Unie om grote stappen voorwaarts te maken. Dat bleek tijdens de eurocrisis (met de oprichting van een noodfonds), de covidpandemie (gezamenlijk inkoop vaccins; oprichting herstelfonds) en na de Russische aanval op Oekraïne (gezamenlijke financiering wapens; inkoop energie). De Amerikaanse president Donald Trump zou zomaar de volgende ronde van Europese integratie kunnen inluiden.

‘Dit is een megacrisis’, concludeerde een hoge EU-ambtenaar nadat Trump binnen één week de EU op twee essentiële terreinen de wacht heeft aangezegd. Economisch met de afkondiging van importheffingen die de handelsrelatie tussen de EU en de VS – in 2023 goed voor 1.600 miljard euro – op het spel zet. En qua defensie met het dreigement dat Amerikaanse troepen uit Europa kunnen vertrekken en dat Oekraïne een vredesakkoord moet slikken.

‘Een wake-upcall voor de EU’, beaamt de ambtenaar. De Franse president Emmanuel Macron sprak in de Brits-Amerikaanse zakenkrant The Financial Times over een ‘elektroshock’. Een tweede EU-ambtenaar: ‘Dit is een kantelpunt. Trump dwingt ons met lichtsnelheid onze posities te herzien.’ Maandag komen de leiders van een aantal Europese landen – waaronder Frankrijk, Duitsland, Italië, Spanje, Nederland, Verenigd Koninkrijk – met spoed bijeen in Parijs voor overleg. Navo-baas Mark Rutte, Europese Commissievoorzitter Ursula von der Leyen en EU-president António Costa zijn ook aanwezig.

Urgentie

Von der Leyen toonde zich afgelopen vrijdag op de internationale veiligheidsconferentie in München vastberaden. Verwijzend naar eerdere crises zei ze dat Europa – mits doordrongen van de ernst – bergen kan verzetten om de situatie onder controle te krijgen. ‘We moeten deze staat van urgentie permanenter maken’, aldus Von der Leyen.

Fraaie woorden, maar de vraag is of de EU die structurele zelfredzaamheid zal realiseren. De frase ‘Europese strategische autonomie’ werkt bij veel Brusselse diplomaten op de lachspieren, zo vaak is er al over gesproken. Net als dat er al jaren zonder al te groot succes wordt gediscussieerd over standaardisering van militair materieel in Europa (meer slagkracht) en over meer gezamenlijke inkoop van wapens (goedkoper).

EU-ambtenaren en diplomaten erkennen dat voor de veiligheid van Europa de VS onmisbaar zijn. Moesten de EU-landen het Amerikaanse aandeel in de Navo zelf betalen, dan betekent dat volgens betrokkenen dat de defensie-uitgaven voor de EU-landen oplopen tot 7 à 8 procent van hun bruto binnenlands product. Nu zit de EU gemiddeld op 2 procent. En dan zijn er nog de kosten voor de veiligheid van Oekraïne en de wederopbouw van dat land.

Met ‘urgentie’ Trump tegemoet treden, helpt hier niet veel, althans niet op de korte termijn. Het Witboek voor Defensie dat Von Leyen volgende maand presenteert (inclusief financieringsopties voor een sterkere Europese defensie), biedt hooguit soelaas op de langere termijn. Wat wel enigszins helpt, zijn de nieuwe Europese begrotingsregels die EU-landen extra ruimte geven voor defensie-investeringen. Von der Leyen beloofde vrijdag die speciale clausule in het Stabiliteitspact te activeren.

Dan de dreigende handelsoorlog. Houdt Trump vast aan importheffingen op Europese producten, dan zal de EU reageren met tegenmaatregelen. Gezien de omvang van de goederen- en dienstenstroom die de twee continenten verbindt, kan dit tot grote economische schade leiden. ‘Niemand heeft hier baat bij’, beaamde Von der Leyen. Het spookbeeld van een recessie duikt op, juist nu de EU-landen op zoek zijn naar honderden miljarden euro’s om de industrie concurrerender te maken.

Waterbed

De EU steekt dan ook voorlopig de hand uit naar Trump. Tijd winnen is belangrijk voor de EU-landen. Niet alleen om geld te vinden voor defensie en op zoek te gaan naar andere export- en importmarkten, maar om überhaupt tot besluiten te komen. Waar in het Witte Huis één iemand beslist en de rest naar zijn pijpen danst (of wordt ontslagen), is de EU een bestuurlijk gecompartimenteerd waterbed waarop 27 landen, de Commissie en het Europees Parlement de dienst uitmaken.

Niettemin zien ambtenaren en diplomaten kansen om de nodige taboes te doorbreken. De dreiging van Vladimir Poetin en de razernij van Trump drijven de EU-landen (minus Hongarije) bijeen. Nederland en Duitsland staan langzamerhand geïsoleerd in hun afkeer van Europese leningen voor een sterkere defensie.

Zijn crises de – niet zo duurzame – brandstof voor de Europese kwantumsprongen, voorwaarde is wel dat Duitsland en Frankrijk op één lijn zitten. Het Europese coronaherstelfonds van 750 miljard euro was alleen mogelijk omdat Macron en de toenmalige bondskanselier Angela Merkel hun schouders eronder zetten. Opmerkelijk voor Merkel omdat het fonds werd gefinancierd met gezamenlijke leningen, wat normaliter op een Duits veto zou stranden. Merkel gebruikte haar politieke kapitaal om het besluit in Berlijn door te duwen. Volgens EU-ambtenaren heeft een kersverse kanselier Friedrich Merz voldoende krediet om eenzelfde stap te maken.