Oud-Ruslandcorrespondent Iris de Graaf: ‘Ik dacht alleen maar: ik moet dáár zijn, hoezo zit ik hier?’

Toen Iris de Graaf (33) haar chef buitenland in 2020 door de telefoon hoorde roepen: ‘Je gaat naar Rusland, Iris!’, ‘golfden gevoelens van blijdschap, paniek en verdriet’ door haar lijf, schrijft ze in haar boek Vrijuit, over Rusland en de liefde voor een land die niet wederzijds bleek te zijn. ‘Wauw!’ en ‘dat meen je niet’, was het enige dat ze kon uitbrengen.

Trillend hing ze op en keek haar vriend – inmiddels haar ex – aan, die naast haar op de bank zat.

‘Dus je gaat naar Rusland?’, vroeg die met een verdrietige blik in zijn ogen.

L., zoals De Graaf hem in het boek noemt, is Frans. Na een langeafstandsrelatie van ruim een jaar, verhuisde hij voor de liefde naar Nederland. En nu stond die liefde na amper twee jaar samenwonen dus op het punt naar Moskou te vertrekken.

‘Gefeliciteerd!’, perste hij er desalniettemin uit. ‘Ik ben zo blij voor je.’ Waarna hij haar omhelsde.

‘Ik weet nog niet of ik ga’, sputterde De Graaf. ‘Een pandemie, een gesloten Rusland. En natuurlijk onze relatie, hoe gaan we dat doen? Maar inderdaad, ik heb de baan wel aangeboden gekregen’, schrijft ze. ‘Dé baan. Mijn droombaan. De baan waar ik jarenlang zo hard voor had gewerkt en waarvan ik nooit had verwacht dat ik hem ook echt zou krijgen.’

‘Natuurlijk ga je’, zei L. ‘Anders zou je niet hebben gesolliciteerd.’

‘En hij had gelijk.’

De Graafs liefde voor Rusland werd van jongs af aan aangewakkerd door haar Russische oma, die in de Tweede Wereldoorlog door de Duitsers werd gedeporteerd naar een werkkamp in Duitsland. Daar werd ze verliefd op een Nederlandse man, met wie ze na de oorlog naar Friesland trok.

Twee generaties later doet het de kleindochter kiezen voor een studie slavistiek en Ruslandkunde, met een master mediastudies en journalistiek waarvoor ze een jaar aan de universiteit van Sint-Petersburg studeert.

Daarna zet ze het platform NOS Stories op en gaat er aan de slag als verslaggever en presentator van nieuws voor jongeren op YouTube, Snapchat en Instagram.

Na zich een tijdje te hebben ondergedompeld in verhalen over make-up, sneakers en dickpics, besluit ze dat ze meer wil doen met haar kennis over Rusland en solliciteert bij de buitenlandredactie van de NOS. Ze werkt vanuit Hilversum samen met toenmalig Ruslandcorrespondent David Jan Godfroid.

Al na een paar maanden mag ze als onlineredacteur naar Rusland om verslag te doen van de presidentsverkiezingen. Ze maakt er reportages over Russische influencers, artiesten en jonge creatievelingen in de hipste buurten van Moskou. Met de NOS-microfoon in haar hand beseft ze: dit is mijn droombaan.

Als Godfroid twee jaar later vertrekt en zijn functie vacant wordt, solliciteert ze en wordt ze aangenomen. Drie jaar nadat ze bij de NOS is begonnen, is ze op haar 29ste Ruslandcorrespondent.

Het duurt wel even voor De Graaf daadwerkelijk voor de NOS naar Rusland kan. De coronapandemie breekt uit en de wereld gaat op slot. Een aantal maanden later vertrekt ze alsnog om er reportages te maken die het clichébeeld van een koud en corrupt land overstijgen.

Zo toont ze Moskou als hippe wereldstad met jonge queer communities en jonge, succesvolle ondernemers. Een ruim jaar later breekt de oorlog in Oekraïne uit. Ineens zien haar dagen er totaal anders uit.

Rond de klok moet ze beschikbaar zijn voor alle uitzendingen – van ’s ochtends het allereerste Radio 1 Journaal tot ’s avonds het allerlaatste Journaal en Met het Oog op Morgen. Als ze wordt gebeld, moet ze direct livegesprekken kunnen voeren.

Dat ze meteen alles moet weten over elk mogelijk onderwerp – van gaspijpleidingen tot het Russische ruimteprogramma tot politieke strategieën in het Kremlin – geeft haar veel stress en paniekaanvallen, maar dat blijft voor de kijker onzichtbaar.

Ze wordt geroemd vanwege haar betrokken en heldere uitleg, en groeit uit tot het gezicht van Rusland. Ondertussen neemt de censuur met de dag toe. Wie het woord ‘oorlog’ noemt, riskeert een celstraf van vijftien jaar; ‘een uitgebreide militaire operatie’ moet het voortaan heten.

Als in maart 2022 geruchten rondgaan dat Rusland een volledige staat van beleg gaat afkondigen, haalt de NOS De Graaf terug. Nadat de Amerikaanse journalist Evan Gershkovich in maart 2023 wordt gearresteerd en in de gevangenis belandt, blijft vrijwel geen enkele journalist meer in het land.

De Graaf is op dat moment op Bali en kiest er op eigen initiatief voor om toch terug te gaan naar Moskou. Tot de NOS signalen krijgt dat haar veiligheid serieus in het geding is, en ze eind april 2023 halsoverkop het land opnieuw moet verlaten. Ditmaal voorgoed, want Rusland zet haar op de zwarte lijst.

Je zei eerder in een interview dat je tijdens het schrijven van je boek de trauma’s die je in Moskou opdeed herbeleefde. Welke trauma’s waren dat?

‘Trauma is misschien een te zwaar woord, maar het heeft wel veel impact op me gehad. Vanaf het moment dat de inval in Oekraïne begon, stond ik in een overlevingsstand. Je werkt met een compleet gebrek aan vrijheid en de voortdurende angst dat je opgepakt kunt worden. Daar sta je niet bij stil als je er middenin zit, maar op het moment dat je eindelijk weer op een rustige, veilige plek in Nederland woont en opschrijft wat je allemaal hebt meegemaakt, is dat een heftig proces. Soms dacht ik over mezelf: wat verdrietig wat er allemaal is gebeurd.’

Je belde af en toe met een psycholoog. Wat besprak je?

‘Ja, ik belde met een psycholoog van Artsen zonder Grenzen die journalisten in conflictgebieden bijstaat. Hij heeft me geholpen om het gevoel van controle terug te pakken, door heel bewust een dagindeling te maken. Ik sprak met hem ook veel over de angsten die ik had.

‘Als je de hele tijd denkt: god, wie is de volgende van onze groep collega’s die in de gevangenis verdwijnt, dan kan dat je erg verlammen. Hij zei dan droge dingen als: ‘Ja, maar Iris, je kunt toch ook morgen onder een bus komen? Daar kun je niet de hele tijd mee bezig zijn, want dan kun je niet leven.

‘En dan geef je die autoriteiten precies wat ze willen, namelijk dat jij je werk niet doet omdat die angsten je verlammen.’ Dat heeft me erg geholpen.

‘Maar toen de NOS me in maart 2022 uit voorzorg terughaalde naar Nederland, raakte ik het gevoel van controle weer helemaal kwijt. Ik kreeg veel last van survivor’s guilt.

‘Ik voelde me zo schuldig dat Evan in de gevangenis zat. Vanaf het moment dat hij vastzat, heeft iedere journalist die is weggekomen of niet in de gevangenis is beland dat gehad. Elke dag dat je wat leuks deed, dacht je: ja, maar Evan zit nu in de isoleercel.

‘Ik voelde me ook schuldig dat ik veilig in Nederland zat terwijl sommige Russen in Moskou nog vochten tegen de macht. Iedereen zei: o, wat fijn dat je lekker hier bent en niet meer in het gevaar zit. Maar ik dacht alleen maar: ik moet daar zijn, hoezo zit ik hier? Daar had ik het moeilijk mee. Ik gooi gewoon alles maar direct hier op tafel, haha.’

Gingen de gesprekken met je psycholoog door toen je correspondentschap stopte?

‘Ja, want toen raakte ik echt een beetje in een existentiële crisis. Wie ben je nog als je ineens hier zit? Het gezicht van Rusland zijn, dat was mijn hele identiteit geworden. Ik was goed in dat werk, het was mijn droombaan en op een gegeven moment zat ik zonder standplaats en zonder uitzicht op terugkeer bij mijn ouders thuis.

‘Niet lang nadat ik naar Nederland was teruggehaald en in Rusland op de zwarte lijst was beland, heb ik een punt achter mijn relatie met L. gezet, en heb ik mijn huis in Haarlem aan hem gelaten.

Daar zat ik dan. Moskou weg, mijn huis daar, mijn baan, en ook mijn relatie en mijn ‘thuis’ in Nederland.

‘Mijn psycholoog zei: ‘Kun je ook accepteren dat er een hoofdstuk in je leven was waarin je een aantal jaren alles hebt gedaan wat je kon, en het nu ook verdient om nog een ander leven te hebben?’

‘Daar probeer ik sindsdien een weg in te vinden. Nu, anderhalf jaar later, merk ik dat ik me iets meer in balans voel, maar ik vind het soms nog steeds heel pijnlijk dat ik dat land niet meer in kan en mijn werk daar niet meer mag doen. Dat blijft een proces, denk ik.’

Je schrijft in je boek dat je psycholoog zei: ‘Het is een beetje als een gewelddadige relatie. Je voelt elke dag dat je grenzen worden overschreden, maar toch ga je niet weg. Je normaliseert de onveilige situatie, je rode lijnen schuiven steeds verder op.’

‘Ja. Ik verliet Moskou af en toe om in Nederland bij te komen van alle zwaarte, maar vervolgens verliet ik Nederland weer om in Moskou bij te komen van de confronterende eenzaamheid in Nederland. Doordat L. voor mij naar Nederland was verhuisd, voelde ik me altijd best verantwoordelijk voor onze relatie.

Ik wilde heel graag dat het zou slagen, ook omdat ik had beloofd dat mijn baan in Moskou niet onze relatie zou kosten. Aan die belofte heb ik me erg vastgehouden. En hij was ook een soort lifeline voor mij, hij was mijn anker in Nederland.

‘Maar die relatie was gewoon niet goed. Als ik er nu op terugkijk, denk ik: deze man heeft mij nooit echt gesteund in mijn baan. Hij had er altijd van alles op aan te merken; Rusland was verschrikkelijk, journalistiek was onzin. Hij probeerde me klein te houden.

‘Dus ik was verscheurd tussen twee onveilige plekken. Mijn thuissituatie met hem voelde niet veilig, terwijl de omstandigheden in Rusland ook heel onveilig waren.

‘Ik werd bijvoorbeeld een keer zwaar ondervraagd op de luchthaven in Moskou, zogenaamd door iemand van Interpol. Later bleek dat mijn conciërge van die ondervraging af wist.

‘De politie stond ook geregeld aan mijn deur, of de keukenkastjes in mijn huis stonden bij thuiskomst plotseling wijd open. Op de grond van ons kantoor lagen een keer ineens hoopjes zaagsel.

‘Er was in de muur geboord, waarschijnlijk om afluisterapparatuur te installeren. De hoopjes zaagsel lieten ze denk ik bewust liggen om ons te intimideren. Alles in dat appartement werd sowieso al afgeluisterd. Alles wat we live uitzonden werd ook direct getapet en bekeken door de regering.

‘Toen ik op eigen initiatief naar Moskou terugkeerde omdat ik me een bedrieger voelde als ik in de studio in Hilversum over Rusland stond te praten in plaats van ter plekke te zijn, begreep L. daar ook niks van.

‘Hoezo ben je niet blij dat je hier gewoon veilig zit?’, vroeg hij. ‘Waarom wil je zo graag naar dat gevaar toe?’ Dat begreep eigenlijk niemand. Die psycholoog zei ook: ‘Kun je niet nadenken over andere manieren om vanuit Nederland je verhalen te vertellen?’ Nee!, dacht ik. Dat gaat niet.

Dat niemand me begreep voelde best eenzaam. Waarom snappen jullie niet dat ik daar moet zijn? Het heet dan een baan, maar het is – hoe stom ik dat woord ook vind – je roeping.

‘Ik voelde dat ik een verantwoordelijkheid had, want ik had een visum en een perskaart. Dan kan ik toch niet veilig op de bank in Nederland gaan zitten terwijl de Russische mensen die in een dictatuur moeten zien te overleven aan hun lot worden overgelaten?

‘Ik heb een liefde voor dat land, ik voelde me op een soort spiritueel niveau verbonden met Rusland door mijn oma. Mensen waardeerden het ook dat ik de taal sprak en Russische roots had. Dan ben je een van hen.

‘Maar wat het óók deed, weet ik nu, is dat als je dan niet hetzelfde geluid laat horen als hun staatstelevisie, je wordt gezien als een vijand en een verrader. Terwijl ik juist zo mijn best deed om ook aandacht te besteden aan waarom Russen zo anders denken dan wij.’

Wat is de kern van wat je daarover wilde vertellen?

‘Dat we niet moeten vergeten dat wij al tachtig jaar in vrede leven, terwijl de Russen het gevoel hebben dat ze in een interbellum zitten sinds de Tweede Wereldoorlog.

‘Zij ervaren een soort doorlopende oorlog met het Westen. Zij hebben het gevoel dat het Westen, onder leiding van Amerika, klaarstaat om bij de geringste aanleiding kernwapens of bommen op Rusland te gooien. Ze leven constant met het gevoel dat ze existentieel worden bedreigd.

‘En het beeld dat Poetin nu heeft geschetst is dat Rusland geen keus had, want het Westen zou in zijn verhaal klaarstaan om Oekraïne in te nemen om vervolgens bommenwerpers en kernwapens aan de grens van Rusland te zetten, waarna ze heel Rusland kapot zouden maken. Dus de Russen denken: als Poetin Oekraïne niet was binnengevallen, dan waren we helemaal naar de getver gegaan.

‘Veel Russen zien dit als een beschermingsoorlog voor hun voortbestaan. Niemand wil oorlog, niemand wil dat er mensen doodgaan. Bijna iedereen heeft vrienden en familie in Oekraïne. Maar ze geloven sterk dat dit cruciaal is voor het voortbestaan van Rusland.

‘We moeten beseffen dat ons Europese wereldbeeld niet het enige is. Wij vinden vrede, democratie en mensenrechten erg belangrijk. Veel Russen willen een groot en machtig land dat invloed heeft op het geopolitieke speelveld. Democratie en mensenrechten vinden ze onzin. Wat hebben we daaraan?, denken ze.’

Zien de Russen wel dat hun land in een steeds strengere dictatuur verandert?

‘Ik denk niet dat zij het als een dictatuur zouden omschrijven. Veel Russen praten het goed. Die zeggen: In tijden van oorlog heb je nu eenmaal orde nodig en is het logisch dat er censuur is, want anders krijg je desinformatie, nepnieuws en chaos. We moeten ons verenigen en ons achter onze president scharen, denken ze.

‘Toen er sancties werden opgelegd vroegen veel Nederlanders aan mij waarom Russen niet massaal tegen Poetin protesteren, want ze merken dat toch in hun portemonnee?

‘Dat klopt, maar dat nemen ze Poetin niet kwalijk. Ze denken: fuck het Westen, we hebben jullie Chanel-tassen en McDonald’s niet nodig. Sterker nog, ze houden het Westen verantwoordelijk, het bevestigt het verhaal dat het Westen erop uit is om hun land kapot te maken. Het heeft ze nog nationalistischer en patriottistischer gemaakt. Met dit soort sancties bereik je het tegenovergestelde, is mijn indruk.

‘Ook liberale, progressieve, weldenkende Russen zeggen: waarom verbieden jullie de boeken van Tolstoj en wordt het Russisch ballet gecanceld? Vooral Russen van mijn generatie zijn redelijk vrij opgegroeid met internet en identificeerden zich best wel met Europa.

‘Dat gevoel is nu helemaal weg. Ook zij kijken nu liever naar Azië. Poetin stimuleert dat. Als je nu in Rusland loopt, zie je helemaal geen westerse merken meer. Je hebt cola uit Iran, groente en fruit uit Kazachstan, Vietnamese restaurantjes, en Korean BBQ’s.

‘Ik snap dat Europa iets moet doen om zo’n oorlog te veroordelen, maar ik denk dat als ze vooruit hadden kunnen kijken en hadden gezien hoe de Russische psychologie werkt, dit niet de slimste aanpak is geweest. Ook niet dat de Europese Unie vrij snel Russische media heeft verboden. Dat wordt namelijk juist tegen ons gebruikt.

‘In Rusland zeggen ze: ‘Jullie staan toch zo pal achter jullie vrijheid van meningsuiting en vrijheid van pers, maar jullie verbieden wel onze media. Wat verwachten jullie dan van ons? Dat wij jullie journalisten wel hun gang laten gaan?’

‘Het heeft ertoe geleid dat wij als journalisten keihard werden aangepakt. Dat is zó onhandig geweest. Waarom zet je niet een waarschuwing in beeld dat het staatsnieuws of propaganda is? Dan ben je er. Als je Russische media helemaal gaat verbieden, verpest je ook onze rol.’

Je familiebanden zijn ook door de oorlog kapotgegaan. Je moeder heeft bijvoorbeeld geen contact meer met je achteroom.

‘Nee, die was heel oordelend over mijn werk en sprak mijn moeder daarop aan. Dat is verdrietig. Die gebroken relatie staat symbool voor heel Rusland. Ik ken zoveel mensen die niet meer met hun vrienden of familie praten door hun verschillende blik op de wereld. Oorlog maakt niet alleen fysieke slachtoffers, maar leidt ook tot verbroken familiebanden.

‘Toch heb ik de hoop nog niet opgegeven. Nederlandse studenten die nu Russisch studeren zeggen me weleens zich te schamen. Kan dit nog wel? Sta ik niet aan de verkeerde kant? Dan zeg ik altijd dat het juist belangrijker is dan ooit dat je die taal spreekt en leert hoe de Russen denken, zodat je die verbinding kunt houden.

‘Want of je het nou leuk vindt of niet, je zit met elkaar op deze wereldbol, je moet met elkaar leven. Daarom vind ik het zó moeilijk dat ik niet daar ben. Omdat ik juist dát wil doen. Maar inmiddels heb ik het gevoel dat ik die mooie spirituele relatie met dat land wel heb uitgezet.’

Je hebt het uitgemaakt.

‘Ja... Nou, eigenlijk hebben zij het uitgemaakt. En toen dacht ik: stik er dan ook maar in. Ik heb echt mijn best gedaan om hun kant te laten horen. Ik wilde geen goed-foutverhalen maken, maar juist alle smaken, kleuren en kanten laten zien. Ook de underground scenes en de jonge, progressieve Russen. Maar daar heb ik de kans niet voor gekregen.’

Weet je hoe het nu met Evan Gershkovich is?

‘Hij was in augustus onderdeel van een grote gevangenenruil en is nu weer vrij nadat hij anderhalf jaar in de cel heeft gezeten. De dag dat hij vrijkwam heb ik zó hard gehuild, en heb ik champagne ontkurkt.

‘Toen hij vrijkwam konden de collega’s met wie ik in Moskou werkte het haast niet geloven, want hij had juist net van de rechter 16 jaar opgelegd gekregen. En opeens zagen we hem op Instagram in de armen van zijn moeder vallen, herenigd worden met zijn vrienden. Er viel echt een last van ons allemaal af.’

Snak je er niet naar om een interview met hem te doen?

‘Ik zou hem heel graag willen spreken ja, maar ik wil mezelf niet opdringen. We waren niet per se close. Ik ken hem alleen van gezamenlijke borrels in Moskou. En ik heb nu ook niet meer de rol van verslaggever.

‘Maar ik ben er wel over aan het nadenken hoe ik dat zou kunnen doen. Dat is nog even zoeken; in hoeverre maak je nog je eigen verhalen en in hoeverre focus ik me nu op mijn nieuwe rol als presentator van het Journaal. Rusland duiden is niet meer mijn rol.’

Je vertrek uit Rusland verliep heel raar. Snap jij inmiddels waarom de NOS je zo abrupt terughaalde? Als ze twee dagen langer hadden gewacht, had je je nieuwe visum kunnen halen en behield je het recht om naar Rusland terug te kunnen keren, schrijf je.

‘Er kwamen een paar dingen samen, zoals de arrestatie van Evan maar ook de verdachte situaties waarin ik steeds vaker terechtkwam, zoals die zware ondervraging. De repressie nam gewoon toe. Dus er hing op dat moment al een enorme zwaarte in de lucht. Ik voelde me totaal niet veilig.

‘Toch zag ik het telefoontje uit Hilversum totaal niet aankomen. Ik zat gewoon te werken aan een reportage, toen ik ineens de boodschap kreeg dat ik die avond naar Nederland moest komen. ‘Voor een speciale uitzending’, werd er gezegd.

‘Hè?, dacht ik eerst, waar hebben jullie het over? Je weet toch dat ik op een nieuw visum wacht? Hallo, ik ben hier pas nét weer. ‘Nee, je moet vanavond echt terugkomen’, drongen de veiligheidscoördinator en mijn chef aan, ‘we hebben je ticket al geboekt’.

Toen kreeg ik wel snel door dat er iets anders speelde. ‘Oké’, zei ik, ‘maar moet ik dan één blazer voor de uitzending meenemen of al mijn blazers?’ ‘Neem alles mee’, zeiden ze. Kut, dacht ik. Ik wist niet wat er precies speelde en dat is doodeng. Je denkt echt: wat kan er gebeuren en kom ik veilig de grens over?

‘Ik was ook wel boos, want het eindigde zo abrupt na er drie jaar te hebben gezeten. Er is geen afscheidsdiner met je vrienden en collega’s, geen mentale voorbereiding, het is gewoon bam, wegwezen, en vluchten met drie koffers. Het voelde zo oneerlijk. Maar dan moet je toch blind vertrouwen op de mensen die het beste met je voorhebben, hoe moeilijk ook.’

Maar waarom durfden ze het geen twee dagen langer aan?

‘Dat weet ik nog steeds niet helemaal. Dat ze niet alles vertellen is om de bronnen veilig te houden. Het enige wat ik weet, is dat het genoeg was om mij daar zo snel mogelijk weg te halen. Nadat de NOS een statement had geplaatst dat ik niet meer terug zou keren naar Moskou, zette Rusland mij ook direct op de zwarte lijst.

‘Ofwel: je komt er nooit meer in. Dat was voor mij de afsluiting die ik nodig had. De Russische ambassade zei dat ik valse informatie had verspreid over dat ik weg moest omdat het onveilig was, terwijl ik volgens hen was vertrokken omdat ik zwanger zou zijn.

‘En dat ik mijn perskaart niet had ingeleverd. Dan weet je dat je niet meer kúnt terugkeren zonder in de gevangenis te belanden. Je perskaart niet inleveren is namelijk een strafbaar feit en op het verspreiden van nepnieuws staat 15 jaar celstraf.’

Je schrijft over Rusland: ‘de uitzichtloosheid en de moedeloosheid heeft een krater in mijn hart geslagen’. Hoe komt het dat het jou zo diep raakt?

‘Dat weet ik niet zo goed, misschien ben ik gewoon erg gevoelig, haha. Het Rusland dat ik kende van vroeger en van mijn studie, is gewoon weg. Het is net als wanneer iemand overlijdt of als je relatie kapotgaat, het breekt je hart.

‘Alle haat en doodsbedreigingen die ik vanuit Nederland kreeg, hebben me ook pijn gedaan. Ik kreeg veel lieve steunberichten, maar ook dagelijks nare, zoals: ‘Ik hoop zo dat de politie je oppakt en je gaat martelen in de gevangenis met je gore anti-Ruslandreportages’. Ook heel veel reacties over mijn uiterlijk trouwens.

‘Hoe vaak me niet is gezegd: ‘Je bent niet een standaard oorlogscorrespondent, want je hebt tatoeages en draagt make-up’. Ook in interviews gaat het daar vaak over.

‘Dus ik vind het fijn dat jij dat niet hebt gedaan, want daar word ik wel een beetje moe van. Ik word constant beoordeeld op mijn uiterlijk. Daar worstel ik soms mee.

‘Aan de ene kant wil ik het er niet weer over hebben, aan de andere kant vind ik het belangrijk om het bespreekbaar te maken. Want bij mijn mannelijke collega’s gebeurt het niet.’

Gebeurde het ook voordat je dit werk deed?

‘Ik werd vroeger al wel gezien als ‘dat barbiepopje’. Mensen gingen ervan uit dat ik alleen maar bezig was met mooi willen zijn. Jongens zagen me vaak als lustobject, op straat word ik vaak lastiggevallen.

‘Altijd ben ik me ervan bewust dat iedereen een mening heeft over mijn uiterlijk. Tijdens mijn studie was dat ook al zo. Ik was heel goed in studeren en zat vaak in de bieb. Mensen konden het niet met elkaar rijmen dat ik naar feesten ging en van make-up hield, maar ook die nerd in de bieb was. Alsof je niet alles tegelijk kunt zijn.’

Heb je er ook last van als nieuwslezer?

‘Ook dan vullen mensen dingen voor je in. Dat het erg zou zijn als mijn tattoos in beeld zijn, bijvoorbeeld. Mensen hebben ook het idee dat je alleen maar iets voorleest.

‘Terwijl, hoe ga je bij breaking news een uitzending van anderhalf uur presenteren als je niet heel breed geïnformeerd bent? Je wordt ook vrij snel publiek bezit als je voor televisie werkt.

‘Mensen willen alles over je weten, terwijl ik niet alles van mezelf wil weggeven. Daar probeer ik nu iets beter mijn grenzen in te bewaken. Mensen hoeven niet te weten waar ik woon, hoe ik woon en wat ik wil met mijn privéleven.’

Daar word je iets voorzichtiger in?

‘Ja. Ik wil gewoon niet meer dat mensen in mijn personal space komen. Jij had bijvoorbeeld tegen Tony (Iris’ partner, die ze een jaar geleden online heeft ontmoet, red.) gezegd: jullie wonen nu samen in Amsterdam, en noemde daar een specifieke wijk bij. Toen dacht ik meteen: hoe weet zij dat?’

Dat dacht ik omdat je uitgeverij zei dat je graag in die wijk wilde afspreken.

‘Ah ja. Maar dat kan ook zijn omdat ik die wijk gewoon leuk vind, toch? Ik word daar dan direct onrustig van.’

Ben je door Rusland nog altijd een beetje angstig qua traceerbaarheid?

‘Dat zit nog een beetje in me, ja. In Rusland wist men waar ik woonde, hoe ik leefde, en kwam men soms in mijn huis als ik er niet was. Dat maakt je toch voorzichtiger.

‘En hier merk ik ook dat mensen soms obsessief met me bezig zijn. Vroeger deelde ik makkelijker foto’s van mijn familie, dat doe ik bijna niet meer. Niet iedereen hoeft te weten wie mijn vader, moeder en broertje zijn.’

Is dat een blijvende onveiligheid die je eraan hebt overgehouden, denk je?

‘Misschien wel. De machteloosheid dat het in Rusland niet anders wordt, vond ik zwaar. Ik merkte aan het einde van mijn correspondentschap dat ik afgestompt raakte. Dat had ik nog nooit in mijn leven gehad, maar als je elke dag zo bezig bent met de aantallen doden, de repressie, de arrestaties, dan ga je steeds dieper die donkerte in.

‘Al die Oekraïners die midden in de raketaanvallen zaten en hun huis, haard en zoveel levens verloren. Je ziet bijna geen positief nieuws meer, omdat het alleen maar slechter wordt.

‘En dan helpt het in Rusland ook niet dat de winters heel zwaar zijn voor je mentale gezondheid. Plus dat ik niet de emotionele steun kreeg van mijn vriend. Ik was niet meer verdrietig, maar ook niet meer blij. Ik voelde gewoon niks meer.

‘Vrienden zeiden: het voelt alsof je spark weg is. En zo voelde het voor mij ook. Toen ik terug was en me realiseerde dat ik er echt niks meer aan kon doen, dacht ik dat mijn spark of mijn levensblijheid misschien wel nooit meer zou terugkomen.

‘Gelukkig is dat wel gebeurd. Het gaat nu goed. Ik heb een nieuwe baan, ik heb een huis gekocht, ik heb een nieuwe liefde en heb eindelijk wat ruimte voor mezelf om uit te blazen. Ik voel me nu weer krachtig en vol levenslust, ik kijk uit naar de toekomst.

‘Maar dat ik zo lang onveilig ben geweest, heeft misschien wel sporen nagelaten, ja. Ik weet dat het hier veilig is, toch zit dat gevoel er nog in.

‘Als ik mijn auto heb geparkeerd en daarna iemand achter me aan zie lopen, ben ik me daar erg van bewust. Ik ben niet meer onbevangen. Misschien moet ik toch maar weer eens met die psycholoog gaan praten, haha.’