Kip met bot is verboden en communiceren via de wc onmogelijk: het leven in de EBI in Vught is nog soberder geworden

Vanuit het celraam is er maar één manier om te achterhalen of het zomer, herfst of winter is, en dat is door te kijken naar de klimplant. Op deze zonnige winterse dag zijn er alleen wat bruine stengels te zien, vastgeklemd aan een verweerde muur van de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) van de gevangenis in Vught. Zo’n twintig jaar geleden is de klimplant er geplant, op verzoek van een gedetineerde die het wisselen van seizoenen miste.

Berichten doorspelen

De EBI geldt als het zwaarste gevangenisregime van het land. Achter de hoge betonnen muren zitten criminelen zoals Ridouan T. en zijn zoon Faissal, Saïd R. en Willem Holleeder. Om te laten zien wat detentie in de EBI betekent, opende de streng beveiligde gevangenis vrijdagmiddag de deuren voor journalisten.

De EBI, officieel ‘unit 5’ geheten, moet veranderen, en zich aanpassen aan een nieuwe generatie verharde criminelen. Was voorheen de grootste vrees dat criminelen zouden ontsnappen, inmiddels is de angst vooral dat er berichten van binnen naar buiten worden doorgespeeld. En dat criminelen op die manier vanuit de cel doorgaan met hun criminele handel.

Zo werd advocaat Youssef T. in 2023 veroordeeld, omdat hij als ‘boodschappenjongen’ had gefungeerd voor zijn neef Ridouan T. Daarnaast loopt er momenteel een strafzaak tegen de voormalige advocaat Inez Weski. Ook zij wordt ervan beschuldigd dat ze T.’s berichten doorgaf aan leden van zijn criminele organisatie.

Nog nooit iemand ontsnapt

In 1997 werd de halfronde gevangenis in gebruik genomen om een golf aan gijzelingen en ontsnappingen tegen te gaan. Er is nog nooit iemand ontsnapt uit de ommuurde gevangenis, die midden op het – eveneens ommuurde – terrein van de Penitentiaire Inrichting Vught staat. Het gebouw is zo gemaakt dat je gedesoriënteerd raakt. De luchtplaats is een betonnen driehoek, van boven afgesloten door stalen balken en rollen prikkeldraad. Zelfs een windvlaag is er nauwelijks te voelen.

‘We zijn altijd op zoek naar een balans tussen maximale veiligheid en een humaan verblijf’, zegt gevangenisdirecteur Cees Niessen. En dat kan soms schuren. Het grootste deel van de dag zit een gedetineerde in zijn cel, zo’n 21,5 uur per dag. De overige 2,5 uur mag hij naar de luchtplaats, tv-kijken of fitnessen. Koken mag ook. Al is niet alles toegestaan. Kip met bot is verboden, want van een bot kun je een wapen maken. En wil de gedetineerde bonen uit blik? Dan opent de penitentiair medewerker het blik en krijgt de gevangene de bonen in een transparant bakje.

Onderling contact

Het leven van een EBI-gevangene is afgelopen jaren soberder geworden. Zaten voorheen maximaal zes mensen op een ‘leefgroep’, tegenwoordig zijn dat er drie of minder. ‘We willen de afdelingen overzichtelijk houden’, zegt Niessen. Zo zat Ridouan T. een jaar lang op een geluidsdichte eenpersoonsafdeling. Inmiddels zit hij in zijn eentje op een zespersoonsafdeling, waar het lichter is en minder stil. Eén of twee gedetineerden per afdeling betekent ook dat er meer cellen leegstaan. Om toch voldoende capaciteit te houden, worden er vier afdelingen, met in totaal twaalf cellen, bijgebouwd.

Want alles is erop gericht om onderling contact tussen criminele partners te voorkomen. Maar dat lukt niet altijd. Vorig jaar bleek dat Ridouan T. acht seconden de hand van zijn voormalige criminele partner Saïd R. had geschud, en dat gedetineerden met elkaar communiceerden via de wc-kanalen. Hoe precies? Dat wil de gevangenis niet zeggen. Maar inmiddels zijn de toiletten ‘grondig verbouwd’.

Als het aan het kabinet ligt, blijft het hier niet bij. Onlangs stemde de Tweede Kamer in met het plan om voortaan ook het contact tussen de gedetineerden en hun advocaten te monitoren. Er moeten bijvoorbeeld camera’s komen. Bewakers kunnen dan niet meeluisteren, maar wel meekijken. Tot frustratie van de advocaten, want zij vinden dat van geval tot geval moet worden bekeken of cameratoezicht echt nodig is.

Hongerstaking

En er klinkt meer kritiek. In 2023 stelde het anti-foltercomité van de Raad van Europa dat de veiligheidsmaatregelen in de EBI ‘buitensporig’ streng waren. Om daar aandacht voor te vragen, gingen onder anderen Willem Holleeder, Ridouan T. en zijn zoon Faissal in oktober vorig jaar 48 uur in hongerstaking.

Volgens hun advocaten worden EBI-gedetineerden namelijk ‘ontdaan van ieder menselijk element, voelen ze zich volledig afgesloten van de buitenwereld en ervaren ze een groot gebrek aan menselijk contact’. Hierdoor zouden de gedetineerden psychische klachten krijgen, zoals geheugenproblemen, PTSS en paniekaanvallen.

‘Ik zie die klachten niet terug bij de gedetineerden’, zegt gevangenisdirecteur Niessen. Wat hem betreft was de hongerstaking een ‘overzichtelijke actie die niets heeft opgeleverd’. ‘Deze gedetineerden zitten er niet voor niets, jaarlijks wordt getoetst of het terecht is dat ze hier zitten. Het is inderdaad een zwaar regime, maar wij hebben de plicht om de samenleving te beschermen.’