Bang om uitgekleed naar de kiezers te moeten, geeft Wilders de coalitie geen millimeter ruimte meer

Vicepremier en NSC-kopstuk Eddy van Hijum tastte afgelopen dinsdag volledig in het duister toen hij de woorden van Geert Wilders eerder op die dag tot zich nam. ‘Wij hebben gewonnen op asiel’, foeterde Wilders. ‘En NSC werkt ons keihard tegen. Ze komen iedere keer opnieuw met nieuwe eisen. Dat is onacceptabel.’

Wilders waarschuwde Pieter Omtzigt, Dilan Yesilgöz en Caroline van der Plas: als er ook maar één letter van de asielwetten van PVV-minister Marjolein Faber wordt aangepast, dan trekt hij de stekker uit het kabinet. Daarmee brengt hij zijn partners – Omtzigt voorop – in een onmogelijke positie. Hoe kan een partij die campagne voerde met de belofte van een kritischer parlementaire houding, bij voorbaat beloven een wet kritiekloos te laten passeren?

Waar de frontale aanval precies vandaan komt, is bij NSC gissen – de partij zegt helemaal geen forse ingrepen op Fabers’ wetten in petto te hebben. ‘Wilders heeft geen enkele reden te twijfelen aan het commitment van NSC’, zei Van Hijum dinsdagavond bij Bar Laat.

Maar NSC wil wel open staan voor verbeteringen. En niet alleen NSC. Na het kritische advies van de Raad van State kijken alle rechtse partijen in de Kamer of de asielwetten van Faber niet hier en daar wat bijgestuurd kunnen worden. Met het doel is een Kamermeerderheid het eens: het asielbeleid moet op de schop. Het moet moeilijker worden asiel aan te vragen en het Nederlanderschap te verkrijgen.

De nieuwe regels vragen wel om een extra inspanning van de Immigratie- en Naturalisatiedient (IND). ‘Neem dan de ruimte om te zeggen: we willen niet alleen een wet, maar ook een wet die werkt’, aldus Van Hijum. ‘Dat lijken me heel normale vragen om te bespreken.’

Binnen de coalitie wordt dan ook met verbazing gereageerd op Wilders’ ramkoers. NSC heeft zich netjes aan de afspraken gehouden door de wet, ondanks het vernietigende advies van de Raad van State, niet inhoudelijk te bekritiseren, valt te horen. Ook de partij van Pieter Omtzigt zegt nu vaart te willen maken op het asieldossier.

Gelatenheid

Omdat het niet de eerste keer is dat Wilders met een kabinetsval dreigt – en niet doorzet – zijn de reacties nogal gelaten. Maar achter die gelatenheid klinkt inmiddels wel de vraag waarom Wilders eigenlijk zulke harde taal uitslaat, terwijl de asielwetten niet in gevaar lijken. ‘Wat Wilders wil? Ik heb geen flauw idee’, zegt een bron binnen de coalitie.

Om extra geld lijkt het niet te gaan. Voor de versterking van de IND blijkt op het ministerie van Financiën al 50 miljoen euro opzij gelegd te zijn, voor de komende onderhandelingen voor de Voorjaarsnota. Dit zou de zorgen over de uitvoering weg kunnen nemen bij NSC, maar ook bij de rechtse oppositiepartijen die in de Eerste Kamer uiteindelijk nodig zijn voor een meerderheid daar: CDA, JA21 en de SGP.

En toch slaat Wilders wild om zich heen. Duidelijk is dat de PVV-leider zijn knieval in de richting van Omtzigt nog altijd moeilijk kan verkroppen. In oktober sneuvelde zijn noodwet onder druk van NSC, omdat Faber haar juridische onderbouwing waarom het parlement gepasseerd kon worden, niet rond kreeg. ‘We hebben geaccepteerd dat de noodwet, ons kroonjuweel, wordt vervangen door een spoedwet’, zei hij afgelopen dinsdag.

Hoewel hij weliswaar heeft afgezien van de noodwet, is zijn grondhouding onveranderd. Met zijn eis dat de wetsvoorstellen nu onveranderd blijven, wil hij het parlement alsnog buitenspel zetten. Niemand, zelfs niet de Tweede Kamer, komt aan zijn asielwetten.

Oplopende frustraties

Zijn frustraties beperken zich niet tot het asieldossier. Een half jaar na het aantreden van het kabinet-Schoof wordt de PVV nu geconfronteerd met de verantwoordelijkheid van besturen. Waar de vier coalitiepartijen in de formatie besloten de concrete uitwerking van beleid voor zich uit te schuiven en aan het kabinet te laten, worden lastige beslissingen nu onvermijdelijk.

Beslissingen die soms haaks staan op Wilders’ verkiezingsbeloften. Zo fulmineerde hij jarenlang tegen het veiligheidsbeleid van voorgaande kabinetten die criminelen niet hard genoeg zouden straffen, maar heeft hij het nu aan de stok met zijn eigen staatssecretaris van Justitie, Ingrid Coenradie. Die ziet zich, onder meer door personeelstekorten, gedwongen om gedetineerden eerder naar huis te sturen.

‘Er worden geen gevangenen een of twee weken eerder vrijgelaten’, liet Wilders zijn staatssecretaris deze week via X weten. ‘Punt.’ De leider van de eenmanspartij rekende er niet op dat de voormalige Leefbaar-wethouder zich niet onder de indruk toonde van zijn bevelen en dat liet zij Nederland op primetime bij Eva weten. ‘Opstappen? No way’, maakte ze hem duidelijk in een zeldzame publieke vorm van tegenspraak binnen de PVV. Dat is Wilders niet gewend.

Wankelende beloften

‘Wilders komt er nu achter dat zijn populistische beloften een prijs hebben’, is te horen in de coalitie. De komende weken kan hij zich opmaken voor de rekening. Hij beloofde de kiezer meer geld in de portemonnee, maar een verhoging van de btw dreigt nog altijd. Ook zou de PVV de huren verlagen, maar deze week bleek dat de partij geen bezwaar gaat maken tegen nota bene een forse verhoging.

In de Tweede Kamer lag Faber donderdag zwaar onder vuur omdat ze de problemen van de gemeente Ter Apel, thuisbasis van het nationale aanmeldcentrum voor asielzoekers, naar de smaak van de oppositie veel te laks aanpakt.

De vier coalitiepartijen bereiden zich ondertussen voor op de onderhandelingen over de Voorjaarsnota. Die dreigen met de week ingewikkelder te worden. Er is geld nodig om verkiezingsbeloften om te zetten in beleid, maar nu de inflatie onverminderd hoog is, zegt VVD-minister van Financiën Eelco Heinen met steeds meer kracht dat hij het onverstandig vindt om nu extra geld in de samenleving te pompen.

Bovendien is er waarschijnlijk geld nodig voor dingen waar niemand in de coalitie enthousiast van wordt: vele miljarden om een uitweg uit de stikstofcrisis te vinden en een forse verhoging van de defensie-uitgaven, nu de Amerikanen de bescherming van Europa overdragen aan de Europeanen.

Wilders’ dreigende houding

Het zijn stuk voor stuk factoren waar de coalitiegenoten op worden gewezen bij hun pogingen om Wilders’ dreigende houding te verklaren. Escaleren op asiel zou hem goed uitkomen, op de meeste andere onderwerpen heeft hij inmiddels zelf nogal wat uit te leggen aan zijn zijn achterban.

‘Als NSC blijft dwarsliggen, dan valt het kabinet op asiel’, kondigde Wilders dan ook aan. ‘Ik ga niet in mijn onderbroek naar de kiezer toe, helemaal uitgekleed van alle beloften die we hebben gedaan.’