Mag ik profiteren van een verzekering die hogeropgeleiden korting biedt?
Een gewetensvolle hogeropgeleide vraagt zich af of het in orde is te profiteren van een verzekeraar die hogeropgeleiden korting biedt. Of zou je niet mee moeten werken aan een ‘systeem’ dat de kloof vergroot?
De vraag
Ik loop mijn verzekeringen na en kom erachter dat ik via Promovendum (van die radiospotjes) een goedkopere autoverzekering kan krijgen. Maar dat is alleen omdat ik hoger opgeleid ben. Blijkbaar heeft die verzekeraar uitgerekend dat mensen zoals ik minder schade hebben. Mag ik hiervan profiteren of werk ik met zo’n verzekering mee aan een systeem dat anderen achterstelt?
Een schuldbewuste verzekeringszoeker
Het antwoord
Bij lezing van uw vraag bleef ik hangen bij de laatste zin: ‘Mag ik hiervan profiteren of werk ik met zo’n verzekering mee aan een systeem dat anderen achterstelt?’ Ik lees in deze zin een botsing tussen een juridisch en een moreel uitgangspunt.
Het juridische deel van de zin luidt: mag ik hiervan profiteren? Ik vermoed dat dit juridisch wel in de haak zal zijn. Net als u heb ik de radiospotjes vaak gehoord, als er sprake zou zijn van discriminatie zou er na een aantal uitzendingen wel een stokje voor gestoken zijn.
Het tweede deel van de zin is veel minder juridisch: meewerken aan een systeem dat anderen achterstelt? Ja, als meer praktisch opgeleiden van deze verzekering zijn uitgesloten én ze is goedkoper, dan worden anderen inderdaad achtergesteld. Vraag is wel of dit een ‘systeem’ is.
Hooguit een radartje
Ik vind het altijd gevaarlijk en gemakkelijk om te denken in systemen. Gevaarlijk omdat je dan al snel allerlei uitgedachte stelsels voor je ziet, met procedures waar slechts enkelen de vruchten van plukken. Hoewel er bijvoorbeeld bij de toeslagenaffaire iets systematisch verkeerd gegaan is, lijkt het me een te boude veronderstelling dat we in Nederland een systeem hebben uitgedokterd om bepaalde groepen achter te stellen.
Het is ook te gemakkelijk, want als er echt een systeem werkzaam is, dan bent u hooguit een radertje dat hier eigenlijk toch ook niet zoveel aan kan doen.
Ai, dat voelt niet lekker
Om uw vraag scherper te krijgen, zou ik de laatste zin anders willen formuleren: u mag zeker van deze verzekering profiteren én u werkt zo mee aan de achterstelling van anderen. Ai, dat voelt niet lekker. Nu hebben we een zingevingsprobleem te pakken, want het goede leven is niet gebaat bij zulke schurende gevoelens. Hoe hiermee om te gaan?
De psycholoog Leon Festinger (1919-1989) introduceerde het concept cognitieve dissonantie: we willen heel graag dat onze overtuigingen aansluiten bij onze houding en onze daden, practice what you preach. Wanneer we geconfronteerd worden met tegenstrijdige ‘cognities’, ervaren we een innerlijk ongemak, ‘dissonantie’.
Hoe werkt die cognitieve dissonantie bij u? U gelooft, zo spreekt uit uw brief, dat mensen gelijke kansen zouden moeten krijgen, en dat het oneerlijk is als sociale klasse of opleiding bepalen wie een financieel voordeel behaalt. U kunt die goedkopere verzekering afsluiten dankzij een criterium, opleiding, dat u bevoordeelt en anderen uitsluit. Deze twee ideeën botsen: als u de verzekering afsluit, profiteert u van een uitsluitingscriterium dat indruist tegen uw gelijkheidsprincipe. Dit creëert het ongemakkelijke gevoel van dissonantie.
Voor het goede leven is cognitieve dissonantie niet lekker. Met andere woorden: zodra we twee tegenstrijdige gedachten of gevoelens hebben, ervaren we een psychologische druk om die spanning op te lossen door óf onze overtuigingen bij te stellen óf ons gedrag aan te passen.
Huis met overwaarde
Eerst die overtuigingen. U zou uzelf kunnen afvragen: gebeurt het niet heel vaak dat ons handelen ertoe bijdraagt dat andere groepen achtergesteld worden? Ik heb bijvoorbeeld een paar jaar geleden een huis verkocht met flinke overwaarde. Door de immer stijgende huizenprijzen raken huurders die nooit de mogelijkheid hebben gehad een huis te kopen vanzelf achtergesteld. Je huis dan maar niet meer verkopen?
Ander voorbeeld. Iemand met weinig inkomen, zo zou u zichzelf kunnen voorhouden, geniet ook voordelen, zoals subsidies of toeslagen. Die ook opofferen? Willen we het idee van achtergesteld raken werkelijk bestrijden, dan dienen we trouwens ook een streep te halen door alle sportwedstrijden, want hoe fair is het dat iemand met een aangeboren bak talent zijn tegenstander in het stof doet bijten?
Nu heeft u mazzel
Het is ons, mensen, aangeboren te zoeken naar de beste deal voor onszelf, de ene keer heeft u mazzel, de volgende keer een ander. Voor- en achterstelling is een natuurlijk gegeven waar u in dit geval gerust van mag profiteren. Door zo uw perspectief te verschuiven, lost de cognitieve dissonantie op als sneeuw voor de zon en sluit u met gerust hart de goedkopere autoverzekering af.
Bent u niet overtuigd? Lost deze gedachtegang uw spanning niet op? Dan gooi ik het over een andere boeg. Behalve uw overtuigingen bijstellen, kunt u ook uw gedrag aanpassen. Meest eenvoudige maatregel: u neemt de verzekering niet, maar kiest voor die van de concurrent. Als u dit doet, kijk dan wel even waar die alternatieve verzekering haar geld in belegt, want dit kan ook in commercieel vastgoed zijn, waardoor u huurders mogelijk achterstelt, en u in mum van tijd met een andere cognitieve dissonantie opgezadeld zit.
Tel uw privileges
Zinniger lijkt het mij te accepteren dat we altijd op zoek zijn naar een goede deal voor onszelf of ons gezin. Het is naïef dit streven in de mens te ontkennen. Wat u wel heel goed kunt doen, is bij uzelf nagaan hoe geprivilegieerd u bent. Het valt mij namelijk vaak op dat de natuur lak heeft aan rechtvaardigheid. Buitengewoon intelligente mensen blijken dan ook nog eens uitzonderlijk muzikaal, opvallend vriendelijk, goed gehumeurd en gezegend met een mooi uiterlijk. Je zou denken: daar had moeder natuur vijf mensen blij mee kunnen maken.
Als u al uw privileges kritisch tegen het licht houdt, en een eerlijke schatting maakt hoeveel uw bevoorrechte positie u jaarlijks oplevert, dan kunt u dit bedrag schenken aan een goed doel. Zo draagt u het meest bij aan het gelijkheidsprincipe dat u omarmt. Ik vrees alleen wel dat u dan veel duurder uitkomt dan een gewone autoverzekering afsluiten die niemand achterstelt.
Heeft u ook een kwestie voor de zinzoeker? Stuur deze, voorzien van een korte toelichting, naar: dezinzoeker@trouw.nl