Chinese webwinkels zetten douane buitenspel met (illegale) trucs: ‘Georganiseerde aanval op onze economie’
Jaarlijks worden miljarden pakketjes in China besteld. Negen van de tien voldoen niet aan de EU-regels, maar met vernuftige trucs en AI proberen bedrijven aan controles en belastingen te ontsnappen. De douane staat machteloos. ‘Dit is een georganiseerde aanval op onze economie.’
In een loods bij vliegveld Charles de Gaulle in Parijs staat een grote pallet afkomstig uit China – ruim twee bij twee meter, zo’n anderhalve meter hoog. Touwen en wikkelplastic houden de belading bij elkaar. “Raad eens hoeveel pakketjes hierop staan,” zegt Isabelle Dignocourt, directeur bij de Franse douane. Ze geeft meteen zelf het antwoord. “Meer dan 10.000! Op één pallet zitten honderd ‘masterboxes’, zoals wij dat noemen. In zo’n box zitten maximaal veertig zendingen. En daarin zitten weer tot vier pakketjes.”
Zie hier in één beeld de onmogelijke taak waar de douane in EU-landen voor staat. Controleren wat in al die pakketjes zit? Het is onbegonnen werk. Dignocourt: “Als vroeger één of twee haardrogers niet aan de regels voldeden, namen we de hele partij in beslag. Nu kunnen we alleen die specifieke haardroger onderscheppen. Om duizend haardrogers tegen te houden, moeten we duizend procedures uitvoeren, omdat de fabrikant ze allemaal individueel verstuurt.”
Georganiseerde aanval op economie
De massa’s pakketjes die vanuit het Verre Oosten onze kant uit komen – in 2024 waren het er al meer dan vier miljard – zorgt voor groeiende onrust in Europa. Gestuwd door de razendsnelle opkomst van webshops als Temu en Shein groeit het aantal pakjes zo snel, dat toezichthouders hun werk niet meer kunnen doen. Daardoor komen talloze producten die onveilig, illegaal of slecht voor het milieu zijn de Europese Unie binnen. Minister Dirk Beljaarts (Economische Zaken) waarschuwde Nederlanders al dat ze twee keer moeten nadenken voordat ze iets op Chinese platforms bestellen.
Maar hoe zorgelijk de situatie écht is, zie je pas als je meekijkt over de schouders van de douaniers die de goederenstroom zien passeren. Daar blijkt namelijk dat die niet alleen maar het gevolg is van prijsbewuste consumenten die net iets te vaak op Shein of Temu zitten – iets wat vaak wordt gesuggereerd, óók door ministers en eurocommissarissen. Er is meer aan de hand.
Chinese bedrijven zoeken doelbewust naar zwakke plekken in de grensbewaking van de EU en maken daar gebruik van, zien ze bij de douane, en structurele fraude wordt daarbij niet geschuwd. Het doel? Meer spullen verkopen en Europese bedrijven kapot concurreren. “Het is een langetermijnproject,” zegt Europarlementariër Dirk Gotink (NSC). “China heeft meer markten nodig. Dit is een georganiseerde aanval op onze economie.”
Vijf trucs van Chinese bedrijven
1. Grote bulkzendingen met allemaal dezelfde producten, kunnen door de douane eenvoudig worden gecontroleerd. Maar als Chinese fabrikanten alle spullen in aparte pakketten versturen, is er geen beginnen aan. Zo komen veel spullen die niet aan Europese regels voldoen, meestal ongehinderd de EU binnen.
2. Er wordt regelrecht fraude gepleegd, zeggen de Franse en Nederlandse douanes. Chinese bedrijven koppelen de pakketjes aan een naam en een adres van een niet-bestaande consument (door AI gegenereerd). Als de pakketjes eenmaal voorbij de douane zijn, gaan ze niet naar een consument, maar alsnog in bulk naar een grote afnemer. Controle door de douane en belastingheffing zijn dan niet meer mogelijk.
3. Als de douane ergens in de Europese Unie een zending langer vasthoudt voor controle, zien de Chinezen dat meteen. Dan wordt direct een nieuw product naar de klant verstuurd, constateert de douane in Frankrijk. Dat pakketje wordt vermoedelijk niet onderschept, zo heeft de klant alsnog in relatief korte tijd zijn bestelling binnen.
4. Merken de Chinezen dat er ergens een controle is, dan gaan de AI-machines draaien. Bedrijven zoeken een route via een andere luchthaven, of ontdekken op basis van welke criteria een product wordt onderschept. Naar aanleiding daarvan wordt de codering aangepast, zodat het product er de volgende keer niet wordt uitgevist.
5. Om zo min mogelijk btw en invoerrechten te betalen, wordt van de producten vaak een te lage waarde aangegeven. Volgens de Europese Commissie gebeurt dat bij 65 procent van de pakjes.
Met VVD-collega Jeanette Baljeu is Gotink vandaag naar vliegveld Charles de Gaulle gekomen om met eigen ogen te zien onder welke gigantische druk de douane staat. Met een paar cijfers illustreert gastvrouw Dignocourt de uit de hand gelopen situatie. “Tot 2020 hadden we op jaarbasis vijf miljoen invoeraangiftes, voornamelijk bulkzendingen. Nu hebben we daarbovenop 125 miljoen losse pakketjes. Die laatste categorie bestond eerst helemaal niet.”
96 procent vervalst
Dat drie Europarlementiërs en een journalist exclusief in Parijs mogen meekijken bij het controlecentrum van de douane, is uniek. Ook in Nederland is het alle hens aan dek bij de douane, die volgens directeur-generaal Nanette van Schelven ‘haar werk niet meer goed kan doen’ – maar verzoeken om te zien wat dit in de praktijk betekent, zijn structureel afgewimpeld.
In Parijs begint de rondleiding met het openmaken van een aantal pakketjes. Uit het eerste pakje komt een witte jas van het bekende wintersportmerk Moncler tevoorschijn, die in de officiële webwinkel bijna duizend euro kost. Dit is een nepexemplaar, ziet een douanier aan de stiksels. Ook uit de volgende doos komt een namaakproduct: een douanier peutert zonder problemen een paar plukken uit de voering van de zogenaamde Ugglaarsjes.
Dat het bij de eerste controles meteen misgaat, is niet verrassend. Van de producten die gevoelig zijn voor namaak, is 96 procent vervalst als het uit China komt, stelt de douane. Elders in de loods staat ter illustratie een tafel vol nepspullen: schoenen van Dior, een voetbalshirt van FC Barcelona, sieraden van Swarovski en ga zo maar door. Allemaal onderschept.
Elders staan spullen die om andere redenen niet aan EU-regels voldoen. Een brandgevaarlijke airfryer, een onveilig elektrisch stepje, een doos crèmes met alleen Chinese gebruiksvoorschriften – rotzooi, die desondanks veelal ongehinderd de EU binnenkomt.
Massale belastingontduiking
Op een volgende tafel staan originele dure spullen, zoals Apple Watches en iPhones, die volgens de invoeraangifte van de afzender echter maar een paar tientjes waard zijn – en over dat te lage bedrag is de btw afgedragen. Over zendingen onder de 150 euro worden in de EU bovendien geen invoerrechten geheven. Ook die worden zo omzeild.
EU-landen lopen op deze manier veel geld mis. Bovendien kunnen Chinese bedrijven, doordat ze amper btw afdragen, de telefoon goedkoper aanbieden dan Europese concurrenten die zich wel aan de regels houden. De Europese Commissie schat dat deze truc wordt toegepast bij twee derde van de ingevoerde pakketten. NSC’er Gotink is namens het Europarlement rapporteur op dit onderwerp. Hij spreekt van ‘belastingontduiking op industriële schaal’.
Alles bij elkaar, schat de douane, voldoet ‘85 tot 95 procent’ van de Chinese spullen om enige reden niet aan onze regels. Welk pakketje ze ook pakken: het is eigenlijk altijd prijs.
Beperkte mankracht
De grote vraag is dan ook niet hoe douanemedewerkers foute producten kunnen vinden. De vraag is voor de douane veel meer filosofisch van aard: heeft het überhaupt zin wat ze doen? Via Nederland kwamen in 2024 naar schatting 1,4 miljard e-commerceproducten de Europese Unie binnen. Het is een illusie te denken dat die allemaal tegengehouden kunnen worden, met de beperkte mankracht die de douane heeft.
De Fransen deden onlangs niettemin een al dan niet symbolische poging. Ruim 250 pallets met daarop honderdduizenden producten werden uit de logistieke stroom genomen. Talloze manuren werden besteed aan controle op namaak en andere overtredingen. Die werden uiteraard volop gevonden, containers vol foute spullen werden vernietigd. Een goed resultaat, zou je zeggen, maar Dignocourt wijst erop dat het vernietigen van de producten de belastingbetaler veel geld kost en slecht is voor het milieu.
De fabrikant blijft intussen buiten schot. Dat er af en toe een product wordt onderschept: so be it. De afzenders weten dat de meeste spullen die ze naar de EU sturen wél ongehinderd hun bestemming bereiken, ook als ze illegaal zijn. Rond dit inzicht hebben Chinese bedrijven hun logistieke proces ingericht, stellen ze bij de douane.
Goederen die voorheen in bulk werden verzonden, komen nu allemaal individueel Europa binnen. Daarmee omzeilen fabrikanten controles, en voorkomen ze dat ze belastingen en invoerheffingen moeten betalen. Kunstmatige intelligentie speelt in dit proces een cruciale rol. “Onze indruk is dat bedrijven in China met behulp van AI namen en adressen van consumenten in Frankrijk verzinnen,” zegt Dignocourt.
AI waarschuwt
Als een pakket voor zo’n nepconsument eenmaal voorbij de douane is, verdwijnt het alsnog in een bulkzending richting een grote afnemer, zoals een winkel of een groothandel. Zo wordt de hele partij, met een beetje geluk, zonder controle én belastingheffing de EU ingeloodst. “Of dat fraude is? Jazeker,” zegt Dignocourt. “We hebben helaas niet de mankracht om het goed te onderzoeken. Daarvoor zouden we elk pakket echt tot de voordeur moeten volgen en dat kan niet.”
Het fraudepatroon is ook in Nederland bekend, blijkt uit navraag bij douanestaatssecretaris Tjebbe van Oostenbruggen. Ook op andere manieren helpt AI de Chinezen het werk van de douane te hinderen. Zodra een product door de douane gecontroleerd wordt, gaat in China een belletje rinkelen en wordt een nieuw exemplaar opgestuurd. De klant mag er zo min mogelijk last van hebben.
Daarnaast analyseren de Chinezen met behulp van AI waar en op welke producten douanes controles uitvoeren. Dignocourt: “Ze hebben bijna real-time inzicht in de data. Toen wij onlangs die grote controle uitvoerden, merkten we al op dag twee dat bedrijven andere routes zochten voor hun spullen. Ze schakelen door naar een andere luchthaven of geven andere coderingen aan hun zendingen.”
Gotink maakt zich ernstig zorgen over de situatie en constateert dat er op dit moment heel weinig tegen te doen is. “Ze verdienen geld door misbruik te maken van onze kwetsbaarheden en de verschillen tussen landen. Het is gewoon diefstal. Maar ja, begin je een rechtszaak voor één ondergewaardeerde iPhone? Of voor een ontbrekende btw-afdracht van acht cent? Nee. Geen enkel individuele overtreding is de moeite waard om die stap te nemen. De Chinese platforms weten dat.”
Weer greep krijgen
Vergis je niet in wat er op het spel staat, stelt de NSC-politicus. “Chinese bedrijven nemen in Europa hele waardeketens over: de hele aanvoerlijn van de fabriek tot aan de consument. Ook de partijen op de luchthaven hebben ze onder controle, alles gaat heel snel. Een levertijd van zeven dagen is geen uitzondering. Het kost onze controle-instanties de grootste moeite om producten nog uit de goederenstroom te halen.”
De Franse douane geeft de Europarlementariërs tijdens hun bezoek een opdracht mee. De Europese regelgeving is achterhaald en moet snel beter, net als de nationale douanesystemen. “Onze gegevens zijn eigenlijk altijd onvolledig,” zegt Dignocourt. “Wij kunnen niet zien welke fabrikant achter een bepaald pakket zit. Logistieke bedrijven op het vliegveld weten meer dan wij, maar delen hun informatie niet. Alleen door een doos te openen kunnen we achterhalen wat erin zit.”
Volgens haar én ook volgens Gotink is de toekomst helder. Terug naar bulkzendingen, zodat de douane en de inspecties weer greep krijgen op de ‘rotzooi’ die China onze kant op stuurt, in de woorden van laatstgenoemde. “De douane heeft heel ervaren ogen, daar zit echt veel expertise. Maar we moeten hen wel de instrumenten geven die ze nodig hebben.”
Lees ook
Geselecteerd door de redactie
