De oplossing voor vrouwenmoord begint bij de opvoeding, zegt journalist van het jaar Saskia Belleman

Op de eettafel ligt een tijdschrift met een foto van de bewoner van het huis. Saskia Belleman is gekozen tot journalist van het jaar. Daarom staat zij groot op de kaft van Villamedia, het vakblad voor journalisten.

Belleman is sinds 2010 rechtbankverslaggever voor De Telegraaf. Ze is een bekend gezicht bij talkshows, waar zij kijkers bijpraat over geruchtmakende rechtszaken. Op X volgen ruim 260.000 Nederlanders haar verslagen en stellen vragen, die zij zoveel mogelijk beantwoordt.

Elke week als Belleman de agenda van de rechtbanken doorneemt, ziet ze drie of vier zaken die gaan over moord op een vrouw door een partner, een ex-partner of iemand die graag een partner had willen zijn.

Ze maakte er de podcastserie Zij is van mij over, een van de redenen waarom Belleman journalist van het jaar is. Ze won eerder dit jaar ook al de Machiavelliprijs, mede omdat ze femicide, oftewel vrouwenmoord, op de agenda zet. Binnenkort verschijnt van haar een boek over vrouwenmoord en een documentaire.

Femicide is een onderschat probleem

Dat is nodig ook, want vrouwenmoord is een onderschat probleem, zegt Belleman. “Iedere vrouwenmoord wordt gezien als een op zichzelf staand incident. Dus je hebt er één in de rechtbank van Maastricht, dan weer één in Alkmaar, dan weer Zwolle. Niemand die zegt: dit is toch gek. Het zijn er zoveel. Is er misschien een onderliggend patroon?”

Dat is er. Wat al die zaken met elkaar verbindt, zijn genderongelijkheid en patriarchale normen. Volgens het CBS komen jaarlijks veertig tot vijftig vrouwen om door geweld, van wie de helft door geweld van een (ex-)partner. Het zijn er meer, zegt Belleman.

“Voor het CBS is er alleen sprake van partnerdoding als er sprake was van een officiële relatie. Mieke Oort was een studente in Leeuwarden die werd vermoord door een jongen die een relatie met haar wilde, maar zij niet met hem. Zo’n zaak geldt voor het CBS niet als femicide. Wat ook niet meetelt is een geval dat zich in Spaarnwoude afspeelde. Een vrouw had al jarenlang een buitenechtelijke relatie. Toen ze daar een einde aan maakte, werd ze gedood. Officieel had zij geen relatie met die man, dus telt het niet mee in de officiële cijfers.”

Knipperlichtrelatie

“Daarnaast zijn er gevallen zoals jaren geleden in Alkmaar, waar een meisje een knipperlichtrelatie had met iemand die haar mishandelde en zelfs heeft verkracht. Zij deed meermaals aangifte, maar was niet in staat om van hem los te komen. Zij werd op een gegeven moment bungelend aan een touw gevonden. Als je dan kijkt naar wat die man allemaal heeft gedaan in die jaren daarvoor, dan moet er bij de politie toch een belletje gaan rinkelen? Maar dat gebeurde niet. Je kunt dan als nabestaande een onderzoek afdwingen via een artikel-12-procedure, maar dat duurt lang en dan is al het bewijs verdwenen.”

CBS-cijfers tonen dus niet de werkelijke ernst van vrouwenmoord, concludeert Belleman. Zelfs als die cijfers wel als leidraad worden genomen, dan nog komt moord of doodslag op vrouwen door een (ex-)partner vaker voor dan een liquidatie in de onderwereld. “Terwijl justitie op dat soort zware criminaliteit en ondermijning wel zwaar inzet met complete rechercheteams. Maar als een vrouw naar de politie stapt, en dat doe je niet zomaar, dan wordt ze niet serieus genomen. Je ziet een ingebakken patroon, een sekseongelijkheid waarvan ik altijd dacht dat deze niet meer zo groot was.”

Als Belleman op X een rechtszaak verslaat over vrouwenmoord, krijgt ze geregeld de opmerking dat er nog altijd meer mannen worden vermoord. “Dat klopt, maar niet door hun partner of hun ex-partner en niet in hun eigen huis. Bij mannen gebeurt het meestal in het criminele circuit of tijdens een ruzie. Ik krijg op X ook weleens de reactie: ‘ja, maar vrouwen kunnen het bloed onder je nagels vandaan halen’. Is dat een reden om iemand te vermoorden? Als je vindt dat je vrouw onuitstaanbaar is, besluit dan zelf om weg te gaan.”

Verhullend taalgebruik

Belleman is de afgelopen jaren niet anders gaan schrijven over vrouwenmoord. Ze is wel scherper geworden op hoe andere collega’s over het onderwerp berichten, of zij termen overnemen als crime passionel, conflict in de relationele sfeer of echtelijke twist. “Dat zijn termen die zo verhullend zijn. Laten we het gewoon noemen wat het is. Vrouwenmoord of doodslag.”

Onder moord of doodslag op vrouwen ligt een enorm reservoir aan geweld dat achter de voordeur plaatsvind. “Ik vind dat we als samenleving best meer gespitst mogen zijn op huiselijk geweld. Dat trek ik mezelf ook aan, want ik richt me vooral op de zwaardere zaken waarin het fataal is afgelopen. Huiselijk geweld wordt door rechtbanken een beetje routinematig afgedaan. De zaak komt meestal voor bij een politierechter of een alleenzittende rechter. Als het al bij de meervoudige kamer terechtkomt, dan zie je eigenlijk dat er zelden een hoge straf volgt, want mevrouw leeft nog.”

Vrouwen die slachtoffer zijn van geweld kunnen daarvan aangifte of melding doen bij de politie. Dat is geregeld een ontnuchterende ervaring. “Als een vrouw de moed heeft opgebracht om melding te maken van mishandeling, stalking of bedreiging, dan loopt ze op het politiebureau tegen een muur aan. Er wordt meteen gezegd: ja mevrouwtje, zolang hij niks doet, kunnen wij ook niks met bedreigingen. Maar bedreigingen zijn strafbaar. Stalking is strafbaar, dus hoezo we kunnen niks?”

“Aan de balie zijn mensen de hele dag bezig met inschatten of iets ernstig is. Dat is ook niet makkelijk, maar daar zijn wel hulpmiddelen voor. Na de moord op Humeyra, dat 16-jarige meisje in Rotterdam, is er een aanbeveling gedaan door de Inspectie Justitie en Veiligheid. Eén van die aanbevelingen was: voer op ieder politiebureau het SASH-formulier in. Dat zijn een stuk of zeventien vragen en aan de hand daarvan kun je redelijk inschatten of er een rode, oranje of groene vlag aan een verhaal moet worden gehangen. Wat blijkt? Vijf jaar na Humeyra gebruikt slechts een enkel politiebureau dat formulier.”

Geen zelfreflectie bij de mannen

Belleman zag talloze mannen in de rechtbank zitten omdat zij hun vrouw of vriendin hadden vermoord. Enige zelfreflectie is zeldzaam bij deze mannen. “Zij zeggen: ‘ze deed gewoon niet wat ik zei’. Of: ‘had ze maar niet weg moeten gaan’.” De daders wilden vaak alleen maar praten, beweren zij. Maar dan wel met een doorgeladen revolver in hun hand. Als zo’n revolver dan afgaat, is dat per ongeluk.

Wat voor type man komt Belleman tegen in de rechtszaal? In de podcast bespreekt zij verschillende categorieën daders, waaronder: mannen die bezitterig, jaloers en narcistisch zijn, mannen die geweld gebruiken als een middel om hun doelen te bereiken en mannen met persoonlijkheidsstoornissen. “En nee, we hebben het hier niet over culturen waar eerwraak voorkomt. Daders vind je in alle leeftijdscategorieën, opleidingsniveaus en culturen.”

De oplossing voor geweld tegen vrouwen begint bij de opvoeding, zegt Belleman. “Je merkt dat veel jongetjes nog steeds worden opgevoed met het idee dat je stoer moet zijn, dat je later voor je vrouw en kinderen moet kunnen zorgen en dat meisjes nog steeds een beetje worden opgevoed met het idee dat zij lief zijn en zorgzaam moeten zijn. Zij worden bij de opvoeding al snel in de onderdanige rol geduwd.”

Dat is precies zoals de Brits-Amerikaanse Andrew Tate het graag ziet. Tate is een voormalig kickbokser, een trotse misogynist en een influencer met veel aanhang onder jonge mannen. Tate is niet de enige die met gezag vrouwenonderdrukking promoot. Er is een compleet netwerk van sites, fora en social media-accounts waar vrouwenhaat wordt gecultiveerd.

De manosphere, heet deze giftige wereld. “Tate zegt: je moet gewoon een vent zijn en het is oké om je vrouw te slaan als ze niet luistert. Natuurlijk zijn niet alle mannen vatbaar voor dat soort teksten, maar er is een bepaalde categorie waar die boodschap aanslaat. Ik vind het echt tien stappen terug”, zegt Belleman.

Vrouwonvriendelijke studenten

Terwijl de Nederlandse samenleving juist nog flink wat stappen voorwaarts moet zetten. “Kijk naar de studentenverenigingen waar jongens het over vrouwen hebben als sperma-emmers waarvan je de nek moet breken zodat je je lul erin kunt steken. Ja, er zal heus wel wat drank in die jongens zitten, maar hallo, hebben zij geen moeder of zus of vriendin? Op de een of andere manier wordt om dat soort taal gelachen. Ach, dronken mannenpraat en het zijn maar studenten. Maar die studenten zijn de toekomstige rechters, officieren van justitie en advocaten. Wat heeft een vrouw te verwachten van zo'n man in de toekomst?”

Ook van bovenaf moet er volgens Belleman meer gebeuren om geweld tegen vrouwen terug te dringen, of in elk geval serieus te nemen als iemand aangifte wil doen. “Een agent aan de balie van een politiebureau beseft niet hoe belangrijk geweld tegen vrouwen wordt gevonden als de korpschef niets zegt.”

Het Openbaar Ministerie moet volgens Belleman eveneens reflecteren op de manier waarop zij omgaat met geweld tegen vrouwen. Zo reageerde het OM direct toen Johan Derksen in Vandaag Inside vertelde over een kaars die hij in de vagina van een half-bewusteloze vrouw had geduwd. Nogal opmerkelijk, vindt Belleman, want het OM had kunnen weten dat zij niets met de uitspraak over een ver verleden konden. Maar waar was justitie toen berichten over de studentenvereniging naar buiten kwamen?

Oorwassing

“Het OM was er als de kippen bij om te zeggen dat zij er niets mee konden, want vrijheid van meningsuiting. Wat let je om die studenten uit te nodigen op het parket en ze een oorwassing te geven? Zeg tegen die jongens: als jullie denken dat je in de toekomst officier kunt worden of rechter of advocaat, vergeet het dan maar. Het OM heeft ook een morele verantwoordelijkheid. ”

Bij genderongelijkheid en patriarchale normen zullen Nederlanders al snel denken aan Zuid-Europese landen, waar een machocultuur heerst. Juist daar is er minder begrip voor mannen die vrouwen slaan of zelf vermoorden. “In dat soort landen ben je een loser als je je vrouw mishandelt. Dat wordt er in landen als Italië en Spanje stevig ingepompt. Dat heeft blijkbaar effect op mannen.”

In de podcast Zij is van mij komt een vrouw aan het woord die in Zwijndrecht is neergeschoten door haar partner. Zij overleefde de schietpartij, haar moeder niet. ‘Hij heeft mijn moeder geschoten’, zegt deze vrouw. ‘Gelijk. Bam bam. Klaar. Hoe ziek ben je? Waarvoor? Omdat je verkering uit is. Zieligerd.’

Lees ook:

Over femicide bestaan tal van mythen en misverstanden

Femicide houdt de gemoederen flink bezig. Maar wat is het precies? Om vrouwenmoord effectief te kunnen bestrijden is een heldere definitie nodig, stelt hoogleraar Marieke Liem. Die ontbreekt nu.