Voortschrijdend inzicht? Bij ene oud-minister wel, bij de andere niet

Oud-bewindspersonen zijn er in verschillende soorten en maten. Er is het vrij zeldzame type waar je nooit meer iets van hoort, althans in politieke zin. Zelfs een oud-premier: Jan Peter Balkenende.

Politici die we wél horen, vallen grofweg in twee soorten uiteen: zij die zich altijd loyaal blijven opstellen naar hun partij, én oud-ministers die breken met vastgeroeste overtuigingen. Zo weten VVD-volgers dat zij altijd even moeten opletten als Henk Kamp aanschuift in een talkshow. Dan kan hij zomaar een standpunt verkondigen, wat even later geheel toevallig óók door de partijtop wordt uitgedragen.

Wat dat betreft zullen de liberalen minder hebben staan juichen bij de opiniebijdrage van Jozias van Aartsen vorige week in deze krant. Hij vroeg zich samen met collega-oud-bewindslieden Jan Pronk (PvdA), Ben Bot (CDA) en Laurens Jan Brinkhorst (D66) af waarom premier Dick Schoof “wegkijkt” van de genocide in Gaza: “De kans verglijdt om aan de goede kant van de geschiedenis te gaan staan.”

Nu stonden Van Aartsen en Bot als minister van Buitenlandse Zaken al relatief kritisch tegenover Israël. Maar op zo’n wijze kritiek leveren op je opvolgers, is vrij bijzonder.

Oervoorbeeld van voortschrijdend inzicht

Rond Israël kennen we een oervoorbeeld van voortschrijdend inzicht. De kabinetten onder leiding van Dries van Agt steunden Israël onomwonden, maar na zijn premierschap werd de CDA’er Palestina-activist. Het onrecht drong tot hem door toen hij in de jaren negentig de bezette gebieden bezocht. “Ik besefte: dit land zit onder de knoet, en dat is al dertig jaar zo.”

De vorige premier, Mark Rutte, maakte óók al een gedaanteverwisseling door. In 2010 had hij minister Hans Hillen (Defensie) nog telefonisch de wacht aangezegd toen die dreigde bezuinigingen van 1 miljard euro af te zwakken. Rutte kleedde jarenlang de krijgsmacht zo uit, dat zelfs de gezagsgetrouwe hoogste militairen begonnen te morren.

Nu hij Navo-chef is, kan volgens Rutte niet genoeg geïnvesteerd worden in defensie. Europese leiders die er niet aan voldoen, kunnen tegenwoordig een ontstemd telefoontje van Rutte verwachten.

Liberale kroonjuwelen

VVD’ers keren wel vaker op hun schreden terug, zelfs bij liberale kroonjuwelen. Als minister onthulde Melanie Schultz het ene na het andere 130-kilometerbord langs snelwegen. “Een historische stap” noemde ze de verhoging van de maximumsnelheid. Een paar jaar later vond zij het gepraat over 120 of 130 maar ‘overdone’. Er waren belangrijker kwesties.

Oók Neelie Kroes was als minister altijd groot pleitbezorger van de auto. Maar tegen het eind van haar ministerschap kwam ze ervan terug: hard rijden leidt tot meer verkeersdoden én meer files. Ook is zij al enige tijd voor rekeningrijden, nog zo’n VVD-taboe.

Het moment dat Wim Kok opriep om de “ideologische veren” van zijn partij af te schudden, is later vaak uitgelegd als het moment waarop de PvdA zich bekeerde tot de vrije markt en haar oude achterban verloor. Die speech werd in een weekend tijd volledig herschreven, nadat oud-minister Bram Peper de versie van Koks assistent Arend Hilhorst onder ogen had gekregen. “Ik kreeg dat concept in handen, en wat ik las was absoluut bagger. To put it mildly.”

Peper las een passage over ‘ballast’ die moest worden afgeworpen en hij dacht aan zijn toenmalige vriendin, wederom Neelie Kroes, die het altijd had over “je veren afschudden”. Peper: “Een soort tegeltjeswijsheid.” Hij had trouwens niet willen impliceren dat de PvdA zich van haar gehele ideologie moest ontdoen. Maar het kwaad was geschied: Peper, en vrijwel elke partijleider na Kok trok later het boetekleed aan: zo hadden ze het ook weer niet bedoeld.